گردشگري معدني Mine Tourism

[AidinSniper]

سلام
با اجازه مسئولين سايت و دوستان با تجربه تر، اگر رخصتي باشه دوست دارم تجربيات و اطلاعاتي كه درزمينه گردشگري معدني (Mine Tourism) تا اين لحظه كسب كردم در اختيار قرار بدم.
هر سوالي هم داشته باشيد تا جاييكه بتونم با كمال ميل پاسخ ميدم.
در ابتدا فكر مي كنم بد نباشه يه توضيحات مقدماتي تقديم كنم.
اين حقير آيدين زينال زاده، داراي مدرك كارشناسي مهندسي معدن با گرايش اكتشاف هستم. از 12 بهمن 82 تا 16 بهمن 87 كارشناس پايگاه ملي داده هاي علوم زمين كشور (www.ngdir.ir) بودم كه يكي از پروژه هايي كه فعاليت داشتم، ژئوتوريسم بود. از 16 بهمن 87 تا امروز كارشناس دفتر امور اكتشاف وزارت صنعت، معدن و تجارت هستم. بيش از دو ساله كه طرح گردشگري معدني رو دارم در اين وزارت اجرا مي كنم كه البته هنوز به اجرا نرسيدم و چون نياز بود كه يه مقدار افكار رو در اين معاونت بسمت اينطور فعاليت ها و فعاليت هاي فرهنگي و رسانه اي آشنا كنم كمي طول كشيده. در ابتدا يه كار مطالعاتي انجام دادم كه منجر به ارائه يه گزارش اوليه با عنوان گردشگري معدني و موضوع تعريف و شناخت گردشگري معدني بوده كه هنوز هيچ جا ارائه و انتشار پيدا نكرده كه خيلي دوست دارم مطالبش رو به مرور زمان همينجا انتشار بدم. به اين اميد كه مورد استفاده عزيزان قرار بگيره.
هدف اينه كه معادن متروكه رو تبديل كنيم به سايت گردشگري و امكان بازديد گردشگر از معادن فعال رو فراهم كنيم.
ضمنا خيلي خوشحال ميشم اگر بحث بصورت مشاركتي پيش بره و از تجربيات و اطلاعات دوستان استفاده كنم.
موفق و مويد باشيد

[Dr Ernesto]

سلام
با اجازه مسئولين سايت و دوستان با تجربه تر، اگر رخصتي باشه دوست دارم تجربيات و اطلاعاتي كه درزمينه گردشگري معدني (Mine Tourism) تا اين لحظه كسب كردم در اختيار قرار بدم.
هر سوالي هم داشته باشيد تا جاييكه بتونم با كمال ميل پاسخ ميدم.
در ابتدا فكر مي كنم بد نباشه يه توضيحات مقدماتي تقديم كنم.
اين حقير آيدين زينال زاده، داراي مدرك كارشناسي مهندسي معدن با گرايش اكتشاف هستم. از 12 بهمن 82 تا 16 بهمن 87 كارشناس پايگاه ملي داده هاي علوم زمين كشور (www.ngdir.ir) بودم كه يكي از پروژه هايي كه فعاليت داشتم، ژئوتوريسم بود. از 16 بهمن 87 تا امروز كارشناس دفتر امور اكتشاف وزارت صنعت، معدن و تجارت هستم. بيش از دو ساله كه طرح گردشگري معدني رو دارم در اين وزارت اجرا مي كنم كه البته هنوز به اجرا نرسيدم و چون نياز بود كه يه مقدار افكار رو در اين معاونت بسمت اينطور فعاليت ها و فعاليت هاي فرهنگي و رسانه اي آشنا كنم كمي طول كشيده. در ابتدا يه كار مطالعاتي انجام دادم كه منجر به ارائه يه گزارش اوليه با عنوان گردشگري معدني و موضوع تعريف و شناخت گردشگري معدني بوده كه هنوز هيچ جا ارائه و انتشار پيدا نكرده كه خيلي دوست دارم مطالبش رو به مرور زمان همينجا انتشار بدم. به اين اميد كه مورد استفاده عزيزان قرار بگيره.
هدف اينه كه معادن متروكه رو تبديل كنيم به سايت گردشگري و امكان بازديد گردشگر از معادن فعال رو فراهم كنيم.
ضمنا خيلي خوشحال ميشم اگر بحث بصورت مشاركتي پيش بره و از تجربيات و اطلاعات دوستان استفاده كنم.
موفق و مويد باشيد

جناب مهندس، ارادت دارم قربان. خيلي هوشحالم از حضورتون
و خوشحالتر از اينكه ميتونم از اطلاعات و دانش شما استفاده كنيم.
تو برنامه هاي ژئوتوريسمي آنوبانيني، تورهايي برگزار شده كه گردشگري معدني جزئي از اون بوده است.

بازديد از معدن سولفات سديم http://www.anobanini.net/forum/showt...%A7%D9%87-1391

بازديد از معدن لوماشل http://www.anobanini.net/forum/showt...%B4%D8%AA-1392

بازديد از معدن پوكه معدني http://www.anobanini.net/forum/showt...%A7%D9%87-1392

بازديد از معدن تراورتن http://www.anobanini.net/forum/showt...%88%D8%B1-1392

بازديد از معدن نمك http://www.anobanini.net/forum/showt...%A7%D9%87-1391

به شخصه خوشحال خواهم شد كه اين برنامه ها با حضور شما تداوم داشته باشه.

[AidinSniper]

سلام
خداروشكر شما خيلي جلو هستيد :) فكر كنم اصلن بهتره همينجا تسليم بشم و ديگه چيزي نگم

[Dr Ernesto]

سلام
خداروشكر شما خيلي جلو هستيد :) فكر كنم اصلن بهتره همينجا تسليم بشم و ديگه چيزي نگم

اختيار داريد قربان

[AidinSniper]

1-فصل اول مقدمه:

1-1-مقدمه
انسان ذاتاً طبیعت را دوست دارد. کمتر کسی است که در سفرهای بین شهری از چشم اندازهای طبیعت بی­جان از جمله کوه، دشت و دره­های کنار جاده لذت نبرد و به توصیف آنچه دیده نپردازد. کمتر کسی است که به یکی از برنامه­های مستند تلویزیونی حیات وحش و طبیعت زنده هیچ علاقه­ای نداشته باشد و یا در محیط­های شهری از رفتن به باغ­وحش لذت نبرده باشد. اهمیت طبیعت بقدری است که در فرهنگ باستانی ایرانیان و در جشن نوروز باستانی- میراث ناملموس ایران- روزی را نماد طبیعت نامگذاری کرده­اند. ارزش طبیعت و میراث آن به سرعت در حال تبدیل به نیروی مولد جدید در صنعت گردشگری است. تاریخچه­ی زمین در چشم­اندازهای زمین و در سنگ های زیر پای ما ثبت شده است. تاریخ کره­ی زمین، سنگها، کانی­ها، فسیل­ها و شکل طبیعی زمین در گذر زمان بخش اصلی دنیای طبیعی ما را تشکیل می­دهند. از طرفی، مارا بطور مستقیم به تکامل حیات، پیشرفت فرهنگی و حرکت بسوی پیشرفت بشریت سوق می­دهند. زمین­شناسی و چشم­اندازهای زمین­شناختی بستر طبیعت را تشکیل می­دهند و بر جامعه، تمدن و تنوع فرهنگی تاثیر اساسی دارند. زمین بی­جان محل تشکیل ذخایر معدنی و منابع انرژی است که بدون آنها جوامع پیشرفته بوجود نمي­آمد. تاریخ ثبت شده­ی زمین نشان می­دهد که زمین بطور باورنکردنی شکننده و حساس است. زمین را باید چنان حفظ کرد که نسل­های آینده نیز بتوانند از آن لذت ببرند. شایسته است برای حفظ این میراث زمین­شناختی کوشش نماییم زیرا این میراث اهمیت علمی، فرهنگی، زیبایی شناختی و همچنین پتانسیل فراوانی در توسعه اقتصادی دارد.
امروزه صنعت توريسم به عنوان صنعتي پويا و فراگير، همه­ي اركان وجودي يك جامعه و سيستم­هاي جهاني را در برگرفته است، اما برخلاف تصور عامه مردم، توريسم تنها گردشگري، آن هم به شكل كنوني كه از سده ۱۹ ميلادي آغاز شده، نيست. بلكه در اصل به معناي گردشگري با اصالت و با انگيزه است نه سفرهاي بدون هدف و برنامه.
ژئوتوريسم نيز شکل ويژه­اي از صنعت گردشگري است که در آن ژئوسايت­ها (مکان­هاي ويژه زمين گردشگري) در مرکز توجه گردشگران قرار مي­گيرند. يک ژئوسايت مي­تواند چشم انداز، اشکال متنوع ناهمواري­هاي سطح زمين، يک رخنمون سنگي، لايه­هاي فسيل­دار يا يک سنگواره بخصوص باشد. و "جهانگردي زمين­شناسي" بر روي جنبه­هاي فرهنگي و تاريخي، همچون توجه به ساخت بناها از صخره­ها و سنگ­هاي محلي و به اشکال گوناگوني از فعاليت­هاي معدن­کاري متمرکز مي­شود.
از بين جاذبه­هاي ژئوتوريستي هر کشوري، معادن از اهميت خاصي براي جاذبه­هاي توريستي برخوردار هستند که با عنوان ژئوتوريسم معادن مورد توجه قرار مي­گيرند. چرا که ديدن معادن، روشهاي اکتشاف و استخراج آن­ها، دستگاه­ها و ماشين­آلات مورد استفاده براي استخراج معادن، مشاهده انواع سنگ­ها به ويژه سنگ­هاي قيمتي و جواهري براي مردم جذابيت خاصي دارد. همچنين درک مواهب خدادادي به صورت معادن و پتانسيل مناطق و روش­هاي معدن­کاري و تاريخچه­ي معدن­کاري هر منطقه از گذشته­هاي دور تا زمان حال، به منظور رونق گردشگري طبيعت­گرا و پرکردن اوقات فراغت و کمک به درک و استفاده درست از مواهب و حفظ محيط زيست و آموزش همگاني علوم زمين و معدن­کاري، از رويکردهاي جديد جهان است که خود مي­تواند نقش مهمي در کارآفريني براي مهندسان معدن و افزايش درآمد جنبي معادن بخش خصوصي و حفظ طبيعت بي­جان بعد از عمليات معدن­کاري داشته باشد.
سرزمین ایران با مساحت 1648195 کیلومترمربع هفدهمین کشور وسیع جهان است که در غرب آسیا بین دریای معتدل خزر و دریای گرم و نیمه گرمسیری عمان و خلیج فارس قرار دارد. در حوزه­ی خلیج فارس حداکثر دمای هوا به 52+ و در شمال­غرب کشور حداقل سرما به 40- درجه­ی سانتیگراد می­رسد. ارتفاع زمین در ساحل دریای مازندران 25 متر پایین­تر از سطح دریای آزاد است، درحالیکه در میان کوههای ایران بیش از یکصد قله با ارتفاع بالای 4000 متر و قله­ی دماوند با بلندای 5671 متر دیده می­شود. فلات ایران با پیشینه­ی زمین­شناسی و موقعیت جغرافیایی ویژه، چشم­اندازهای بیکرانی از رشته کوههای عظیم، جنگل­های پهناور، مناطق بیابانی و کویری، دشت­های حاصل­خیز، تالاب­های بزرگ و کوچک، رودخانه­ها و آبشارها دارد. طبیعت ایران بسیار متنوع، گوناگون و شگفت­انگیز است. ناهمواری­ها، شرایط اقلیمی، گیاهان و جانوران آن، که به تعبیری جغرافیای طبیعی و زیستی را شامل می­شوند در کنار یکدیگر مجموعه­ای را تشکیل داده­اند که آن را در سراسر جهان کم­نظیر ساخته است. وجود کوههای بلند که همواره پوشیده از برف­اند تا جلگه­های گرمسیری مشرف به خلیج فارس و دریای عمان از یک سو و جنگل­های مرطوب گیلان و مازندران تا بیابان­های فراخشک لوت از دیگر سو بعلاوه­ی مجموعه­ی تضادهای اقلیمی، توپوگرافی و زمین­شناسی سبب پیدایش طیف وسیعی از انواع اکوسیستم­ها و ژئوسیستم­ها در این سرزمین شده است. جلوه­های طبیعت در ایران پهناور آنچنان متنوع است که عناصری از اروپا، آسیا و آفریقا را در دل خود جای داده است. این عناصر در کنار گونه­های جانوری و گیاهی و چشم­اندازهای خاص ایران، قابلیتها و ویژگیهای طبیعت کشور را دو چندان کرده است. این تنوع بدلیل موقعیت ایران است که همچون چهارراهی میان جغرافیای زیستی سه قاره قرار دارد. برخلاف تصور رایج که ایران را سرزمینی بیابانی توصیف می­کند، حدود 55 درصد سطح کشور را کوه فراگرفته است و 45 درصد مساحت آن نیز زیرپوشش جلگه­ها، دشت­های پهناور، دریاچه­ها، تالاب­ها و... است. تنوع اکوسیستمی و ژئوسیستمی در ایران سبب شده تا کشور از گیاهان، جانوران، ذخایر معدنی و چشم­اندازهای گوناگون زمین­شناختی خدادادی ومنحصر به فردی برخوردار شود.
8000 گونه­ی گیاهی (برخی گیاهشناسان این رقم را 12000 گونه معرفی کرده­اند)، 174 گونه ماهی آب­های داخلی، 20 گونه دوزیست، 206 گونه خزنده، 514 گونه پرنده، 168 گونه پستاندار، 25000 گونه حشره و بطور مشخص 358 گونه پروانه­ی روزپرواز جزء گونه­های شناخته شده­ی کشور محسوب می­شوند. بعلاوه، همین یافته­های موجود در اکثر موارد پراکنده و نامنسجم­اند (خسروی فرد، 1384). در این میان گل­فشان­ها، آبشارها، دهانه­های آتشفشانی پراکنده در سراسر ایران، چشم­اندازهای مورفولوژیایی، ذخایر معدني و نفتی بالقوه و بالفعل، گنبدهای نمکی، چشمه­های آب­گرم، برخان­ها، کویرها و بیابان­ها، شکل­های زیبای فرسایشی ایران، بلورهای کمیاب و نایاب کانی­ها و فسیل­های شناخته شده و ناشناخته بر این جذابیت­ها افزوده­اند. 16 پارک ملی، 13 اثر طبیعی ملی، 33 پناهگاه حیات وحش، 90 منطقه­ی حفاظت شده، 88 منطقه­ی شکار ممنوع، 22 تالاب بین­المللی، 9 ذخیره­گاه زیست کره، 91 ذخیره­گاه جنگلی و یک ژئوپارک نیز جزء داشته­های ایران محسوب می­شود.
با عنایت به اینکه کشور ما یکی از کشورهای معدن­خیز جهان به شمار می­رود و با عنایت به پیشینه و سابقه طولانی معدنکاری در ایران، شماری از معادن بصورت معادن متروکه و راکد درآمده­اند که به نوعی جزء معضلات زیست محیطی بشمار می­روند. با توجه به اینکه برخی کشورها معادن متروکه و فعال خود را به سایت­های گردشگری معدنی تبدیل نموده و تجربیات و مشاهدات حاکی از رغبت به سرمایه­گذاری روزافزون در این زمینه می­باشد، برآن شدیم تا برای نخستین بار این پروژه را در کشور اجرا کنیم. این نوع گردشگری در کنار پایدار بودن، بدلیل ایجاد اشتغال و درآمد، امکان رشد و بهینه­سازی به محیط می­دهد. این نوع گردشگری حامی و تقویت­کننده شاخصه­های جغرافیایی از جمله محیط زیست، میراث تاریخی و فرهنگی، هنرهای زیبا و نیز بهبود شرایط معیشتی بومیان می­باشد بطوریکه عملاً «مناطق زشت را زیبا و مناطق فقیر را غنی» خواهد کرد.
منبع: گزارش گردشگري معدني- تهيه كنندگان: آيدين زينال زاده، سونا دانشور نيا، ايرج ميلاني- زمستان 91- معاونت امور معادن و صنايع معدني وزارت صنعت،‌معدن و تجارت

[AidinSniper]

1-2- اهميت موضوع
در بحث اهميت توجه به موضوع گردشگري معدني مي­توان از 2 جنبه آن را مورد توجه قرار داد.نخست از لحاظ اهميت اين موضوع در بينش اسلامي و سپس تأثيري كه گردشگري اسلامي در رونق اقتصادي يك جامعه خواهد داشت.
1-2-1- گردشگری در اسلام و تفسیر ژئوتوریسم:
بينش اسلامي به جهانگردي توجه خاص دارد، به گونه­اي كه گردش در زمين براي رسيدن به دركي بالا براي ستايش قدرت مطلق و تأمل در نظام آفرينش خداوندگار باري تعالي از سفارش­هاي مؤكد قرآن است. از اين رو، مفهوم اسلامي گردشگري مقرون با دانش و معرفت شده است. با چنين آموزه­هاي گردشگري اسلامي، تفسير ژئوتوريسمي را مي توان بر پايه­ی تفكر در آفرينش جهان با ديدگاه­هاي اسلامي انجام داد. از اين رو با بومي­سازي تفسير در صنعت ژئوتوريسم در كشورهاي اسلامي، اين صنعت به گردشگري مدبرانة اسلامي تبديل مي­شود كه بر لذت بردن از آفريده­هاي الهي و پي بردن به قدرت الهي در خلقت كوه­ها، دره­ها، صحراها، جنگل­ها، آسمان، درياها، و اقيانوس­ها استوار است.
امروزه، زمين­شناسي به جذب گردشگر و گردشگري متفكرانه و مدبرانه كمك مي­كند و جاذبه­هاي فراواني از سطح خرد تا كلان را دربردارد. براي مثال در برخي مناطق كاني­هاي دارويي در جلب گردشگران جايگاه ويژه­اي دارند، چرا كه سنگ­ها و كاني­ها در كنار قابليت­هايي نظير زيبايي، گران­بهايي، و درماني بودنشان، جاذبه­اي خاص دارند. در اسلام نيز استفاده از انگشترهايي با نگين­هاي عقيق، فيروزه، و شجرالشمس توصيه شده است. در سطح مفاهيم كلان نيز طبق نظر فلاسفة اسلامي، منظور خداوند از آفرينش عالم، انسان و تكامل انسان بوده است و كمال اصلي در هستي رسيدن به مقام انسان كامل است.
1-2-2- تاثیر اقتصادی ژئوپارک­ها در کشورهای مختلف جهان:
طرح برنامة ژئوپارك­هاي يونسكو به كنفرانس بين المللي كه در سال 1990 در شهر ديژن فرانسه برگزار شد برمي­گردد. هدف از توسعة ژئوپارك­ها اين است كه با توجه به وجود مجموعه­اي جهاني از سايت­هاي علوم زمين، برنامه هاي توسعة اقتصادي پايدار با حفاظت از ميراث زمين تركيب شود. توسعة ژئوپارك­ها با اهداف پروژة انسان و بيوسفر همخواني دارد و مي تواند مكمل طرح فهرست ميراث جهاني يونسكو نيز باشد. شبكة ژئوپارك­هاي جهاني يونسكو كه از سال 2004 ميلادي شكل گرفت نقش بسيار مهمي در رشد اقتصادي و اشتغال­زايي مناطق داشت.در اينجا نمونه­هايي از تأثير گسترش گردشگري معدني در رشد اقتصاد چند كشور را بيان مي­كنيم.
الف) چین: از سال 2000، براساس برنامة ميراث زمين­شناسي و با هدف حفظ اين ميراث، كشور چين به طور رسمي 44 ژئوپارك ملي را معرفي كرد كه عمدتاً با موقعيت ساختاري و تكتونيك ويژه مشخص مي­شوند. حفظ و توسعة اين ميراث در چين فوايد اجتماعي، اقتصادي و محيط زيستي مطلوبي داشته و باعث شناخت جايگاه ويژه و ممتاز اين كشور در شبكة ژئوپارك­هاي جهاني تحت سرپرستي يونسكو شده است. در چين تعداد توريست­ها و ژئوتوريست­ها در سال 1980، 7/5 ميليون نفر بود، در حالي كه در سال 2001 اين ميزان به بيش از 89 ميليون نفر رسيد. اين خود حاكي از رشد بسيار بالاي تعداد توريست و ژئوتوريست در اين كشور است. بررسي­ها نشان مي­دهند با تغيير شرايط سازماني و اداري ژئوپارك­هاي چين، از ژئوپارك­هاي استاني به ژئوپاركهاي ملي و ژئوپارك جهاني، تغييرات قابل توجهي در تعداد توريست­ها و در نتيجه درآمد حاصل از ژئوتوريسم پديد آمده است. دريافت عنوان ژئوپارك ملي، انگيزه و محرك بسيار خوبي براي رشد اقتصاد محلي در چين بوده است.
آمارها نشان مي­دهند در اولين سال پس از تصويب ژئوپارك­هاي ملي چين در سال 2002، تعداد توريستها 28/7 درصد و درآمد حاصل از گسترش ژئوتوريسم 50 درصد افزايش داشته است.
ژئوپارك ملي يونتايشان[1] در استان هنان چين يكي از نمونه­هاي موفق ژئوپارك­هاست. جيانجون و همكارانش (1388) مي­نويسند:
ژئوپارك ملي يونتايشان با مساحت 190 كيلومترمربع در سال 2001 به عنوان ژئوپارك ملي چين به ثبت رسيد و در سال 2004 به شبكة ژئوپارك­هاي جهاني يونسكو پيوست. اين ژئوپارك از نظر فيزيكي داراي تركيبي از صخره، دره، جنگل، و آبشار است كه به همراه جاذبه­هاي علمي و فرهنگي مورد توجه صنعت توريسم قرار گرفته و به پايگاهي استاني براي آموزش و پژوهش تبديل شده است. در سال 2001 كه سال افتتاح اين ژئوپارك است، 600هزار نفر از اين ژئوپارك ديدن كردند. عوايد حاصل از فروش بليت ورودي 14ميليون يوآن بود كه نسبت به سال قبل دوبرابر افزايش داشت. در سال 2002 تعداد بازديدكنندگان به 940هزار نفر رسيد كه درآمد آن 27/2 ميليون يوآن بود. به دنبال مراجعة گردشگران، فرصت­هاي شغلي براي ساكنان محلي افزايش يافت. در سال 2002 درآمد حاصل از ايجاد ژئوپارك و رشد صنعت توريسم در منطقه به 620 ميليون يوآن رسيد كه نسبت به سال قبل افزايش 5 درصدي را نشان مي­داد. بيش از 60 هتل در اين منطقه ساخته شد و 4000 شغل جديد ايجاد شد. توسعة ژئوتوريسم سرمايه­گذاران داخلي و خارجي را به اين مكان جذب كرد.
در سال 2003، به رغم شيوع بيماري سارس در جنوب­شرق آسيا و تأثيرات منفي آن بر صنعت توريسم اين منطقه، مسئولان ژئوپارك با بهبود امكانات و اطلاع­رساني توانستند 950 هزار گردشگر را به اين ژئوپارك جذب نمايند. همچنين، پيش­بيني شده بود كه پس از الحاق اين ژئوپارك به شبكة ژئوپارك­هاي جهاني يونسكو، درآمد آن به بيش از 100ميليون يوآن در سال برسد. در اولين سال الحاق اين ژئوپارك به شبكة ژئوپارك­هاي جهاني يونسكو در سال 2004، ميزان درآمد ژئوپارك رشد بسيار قابل توجهي داشت و به 120 ميليون يوآن (معادل 15 ميليون دلار آمريكا) رسيد.
در سال2005 ميلادي، در شهر زيوو[2] كه اين پارك در آن واقع شده است، 331 هتل و رستوران و 25 فروشگاه عرضة محصولات توريستي (صنايع دستي، منسوجات و...) احداث شد. درآمد حاصل از گسترش ژئوپارك و ژئوتوريسم حدوداً 540 ميليون يوآن بود، در حالي كه براي آماده سازي زيرساخت هاي لازم براي ايجاد اين ژئوپارك فقط مبلغ 500 ميليون يوآن هزينه شد. ساكنان دهكدة آنشانگ[3] در مجاورت اين ژئوپارك در سال 2000 بسيار فقير بودند و درآمد هر خانوار سالانه حدوداً 260 يوآن بود، اما ارقام سال 2005 ميلادي نشان­دهندة رشد بسيار قابل توجهي است، به طوري كه درآمد سالانة هر خانوار به 50 هزار يوآن رسيد. علت اصلي اين افزايش چشم­گير گسترش ژئوتوريسم در منطقه و ايجاد اشتغال بوده است.
ژئوپارك جهاني فانگ­شان[4] در استان پكن مثال ديگري از نمونه­هاي موفق در كشور چين است. اين ژئوپارك با مساحت تقريبي 954 كيلومترمربع در چين شمالي قرار دارد كه در سال 2006 ميلادي به دليل وجود چشم­اندازهاي كارست، ميراث طبيعي و فرهنگي زيبا و بي­نظير، به عضويت شبكة ژئوپارك­هاي يونسكو درآمد. در سال 2005 براي ايجاد زيرساخت­هاي لازم براي توسعة ژئوتوريسم و ايجاد تعامل بين توسعه و حفاظت از ميراث موجود در پارك، حدود 256 ميليون يوآن (معادل 32 میلیون دلار آمریکا) هزينه شد. همچنين 470 ميليون يوآن براي تخريب ساختمان­ها، نصب تابلوهاي تبليغاتي، راهنما، كشت درختان، و گل­كاري هزينه شد. در همان سال 7 ميليون نفر از اين پارك ديدن كردند كه فقط درآمد حاصل از فروش بليت ورودية آن 970 ميليون يوآن بود. براي دسترسي به اهداف ژئوپارك، 53 معدن زغال سنگ و 1155 كارگاه و كارخانه تعطيل شدند و به جاي شغل­هاي تعطيل شده، شغل­هايي مانند حمل ونقل، تهية وسايل و ارزاق عمومي، و ساير كارهاي خدماتي براي صنعت ژئوتوريسم گسترش قابل ملاحظه­اي يافت. با رشد سريع ژئوتوريسم در منطقه، 11هزار فرصت شغلي جديد براي ساكنان منطقه مهيا شد و درآمد سرانة كشاورزان به 17.000 یوان (معادل 2120 دلار آمريكا) رسید.
مثال ديگر از ژئوپارك­هاي كشور چين، ژئوپارك جنگل ماسه سنگ­هاي نوك تيز ژانگ جياجي[5] است كه در استان هنان چين واقع است و در سال 2001 به عضويت شبكة ژئوپارك­هاي يونسكو درآمد. تعداد توريست­هاي آن نسبت به سال قبل از عضويت در شبكة ژئوپارك­هاي يونسكو 60 درصد افزايش را نشان مي­دهد و سالانه حدود 5/2 ميليون نفر از اين ژئوپارك جهاني بازديد مي­كنند.
نمونة ديگر، ژئوپارك مونت لوشان است كه از سال 2001 به عضويت شبكة ژئوپارك­هاي ملي چين پيوست و نقش قابل توجهي در اقتصاد محلي داشته است، به طوري كه يك سال پس از آن (در سال 2002 ميلادي) درآمد حاصل از آن 23 درصد بيش از سال قبل بود. در سال 2004 وجود ژئوپارك مونت لوشان در استان جيانگ زي باعث شد درآمد استان به 131 ميليون يوآن برسد كه در تاريخ اين استان بي­سابقه بوده است. آمارها نشان مي­دهند فقط در يك روز حدود 10 هزار نفر از اين ژئوپارك بازديد مي­كنند.
ب) تونس: درآمد تونس از توريسم طي پنج ماه اول سال 1999 به 503 ميليون دلار رسيد. تعداد بازديدكنندگان از مناظر طبيعي و بيابان­هاي تونس در فصل اول سال 1999 به 1.47.000 نفر رسيد كه نسبت به ميزان مشابه سال قبل 7/31 درصد افزايش نشان مي­دهد. تونس هم اكنون در بخش ژئوتوريسم به بيابان­گردي توجه ويژه­اي نشان داده است و در اين بخش سالانه 3ميليارد دلار درآمدزايي دارد.
اينها تنها نمونه­ي اندكي از صدها موردي است كه در جهان وجود دارد.بر اساس برآورد سازمان جهاني جهانگردي (WTO) در نخستين دهة قرن 21 براي صنعت توريسم رشد 4/3 تا 7/6 درصدي پيش بيني مي­شود كه بيش­ترين قسمت از اين رشد در بخش ژئوتوريسم به وقوع مي­پيوندد و رشد اين بخش بين 10 تا 30 درصد خواهد رسيد.
با توجه به اينكه كشور ما كشوري اسلامي است با گسترش گردشگري معدني به يكي از سفارشهاي قرآني كه گردشگري در زمين است عمل كرده­ايم.از طرفي با توجه به تأثير فراواني كه اين موضوع در رشد اقتصادي كشورهاي جهان داشته،منطقي است كه ما نيز براي ايجاد فرصت­هاي شغلي جديد و افزايش درآمد محلي، نگرش جديدي به گردشگري معدني به عنوان يك منبع درآمد داشته باشيم.

---

[1] Yuntaishan

[2] Xiuwu

[3] Anshang

[4] Fangshan

[5] Sandstone Peak Forest Zhangjiajie

منبع: گزارش گردشگري معدني- تهيه كنندگان: آيدين زينال زاده، سونا دانشور نيا، ايرج ميلاني- زمستان 91- معاونت امور معادن و صنايع معدني وزارت صنعت،‌معدن و تجارت

[AidinSniper]

-.فصل دوم اصول و مفاهيم اساسي در بحث گردشگري معدني
2-1- مقدمه
بديهي است كه براي تصميم­گيري صحيح در هر زمينه­اي ابتدا بايد با موضوع و مفاهيم به­كار رفته در آن آشنا شويم.در اين بخش ابتدا مفاهيم كاربردي گردشگري و سپس مفهوم گردشگري معدني بيان شده است.در انتهاي فصل نيز رابطه گردشگري معدني با تمدن ايران و سابقه معدنكاري در ايران بررسي شده است.
2-2-تعريف موضوع:
لغت توريسم(Tourism) از كلمه­ي تور (Tour) به معناي گشتن اخذ شده كه ريشه در زبان لاتين دارد. در فرهنگ لغت معناي مدرن­توريسم، مسافرت به منظور سرگرمي با مقاصد مختلف ذكر شده است (جعفري، 2000). در كشورهاي توسعه­يافته، واژه­ي توريسم (گردشگري) از قرن نوزدهم و به­ويژه از اوايل قرن بيستم، با گسترش وسايل حمل و نقل، به گردشگري انبوه تغيير شكل و ماهيت داد. واژه­ي توريسم به معناي ايده­ي مسافرت كردن، جابجايي و حركت به سوي اهداف مختلف است كه احساس گردش و حركت مداري گردشگر را مي­رساند. چون به جايي بازمي­گردد كه از آنجا حركت كرده است. گردشگري عبارتست از صنعتي شكوفا كه قادر به اشتغال­زايي است، اقتصادهاي محلي را بارور مي­سازد و سطح زندگاني را بالاتر مي­برد.
از ديد غربي­ها اولين جهانگردان (توريستها) كساني بودند كه به قصد فتح كردن مسافرت مي­كردند. اما در واقع قرن نوزدهم زمان تولد صنعت توريسم است. در اين قرن براي اولين بار بود كه در زبان انگليسي واژه­ي توريست را استندال[1] در كتابي به نام خاطرات يك تور مطرح كرد و در سال 1899 اولين سمينار بين المللي توريسم در لندن برگزار شد.
توريست (گردشگر) كسي است كه به قصد تفريح و تفرج، تجارت و ديدار خويشان به طور موقت (و نه دائم) در زماني بيش از يك روز و كمتر از يك سال به مكاني خارج از قلمرو زندگي و كاري خود سفر مي­كند (كوپر و همكاران، 2000). اما امروزه آنچه اهميت فراوان دارد اين است كه گردشگري تنها به معناي تعطيلات نيست و مقصود از آن آرامش اعصاب و تفريح و نفي كامل دنياي كار نيست. بلكه شكل مثبتي از گذران وقت آزاد، به شكل لذت بردن از جاذبه­هاي طبيعي زميني است كه روي آن زندگي مي­كنيم. گردشگري به معناي كسب دانش نيز هست و امروزه توريست جوامع پيشرفته، به دنبال بوم­شناسي، زمين­شناسي، علم، فرهنگ، تاريخ و اصالت است.
لورنزتي (1995) اظهار مي­دارد كه با مسافرت كردن، از پيرامون اطراف خود نكاتي را فراگرفته و به خودشناسي مي­رسيم. امروزه گردشگري فقط لذت بردن و به معناي دور بودن هرچه بيشتر از مكان كار نيست. اين فعاليت حتي با بخش خدمات نيز مرزهاي مشخصي دارد. در صنعت توريسم، جاذبه­هاي مقصد (مثل جاذبه­هاي زيباي زمين­شناسي و ژئومورفولوژي) توليدات گردشگري محسوب مي­شوند. بعبارت ديگر جاذبه­هاي مقصد، محصول گردشگري است و به منزله ي كالا به مشتري عرضه مي­شوند. بنابراين كشورهايي كه تنوع بيشتري دارند، مقصد مهم گردشگري طبيعت­گرا بشمار مي­آيند.
در اين صنعت، منظور از مشتري، گردشگران علاقمند به بازديد از جاذبه­ها هستند كه براي رسيدن به مقصد گردشگري، اقامت در مقصد، بازديد و شركت در فعاليت­هاي جنبي مقصد متحمل پرداخت هزينه مي­شوند. در صنعت گردشگري برخلاف بازار معمولي كالايي جابجا نمي­شود اما خدماتي براي رضايت گردشگران عرضه مي­شود (مثل اجاره­ي اتاق يا توضيح علمي پديده­ها) و در ازاي آن خدمات، مبالغي مبادله مي­شود كه اين مبالغ همانند بازار به گردش و رونق اقتصادي مقصد گردشگري­مي افزايد. همچنين مقصد گردشگري با امكانات و جاذبه­هاي منحصر به فرد طبيعي، فرهنگي و تاريخي همراه است. با اينكه مشتري در خريد كالا بطور معمول قيمت كالا را با نمونه­هاي مشابه مقايسه كرده و در مقابل كيفيت همسان، محصول ارزانتر را خريداري مي­نمايد، جاذبه­هاي مقصد گردشگري شامل محدوده­اي از كالاها و خدمات (مانند حمل و نقل)، تسهيلات و منابع طبيعي است كه به تناوب مصرف مي­شوند.
مفهوم مصرف خدمات در صنعت گردشگري متفاوت از صنايع ديگر است. براي مثال، مصرف خدمات حمل و نقل در صنعت گردشگري سوار بر وسيله­ي نقليه و پياده شدن در مقصد گردشگري است كه در ازاي پرداخت هزينه از طرف گردشگر صورت مي­گيرد. در نهايت، محصول گردشگري اغلب محصول تركيبي است كه توليد آن مستلزم همكاري و مشاركت بخش­ها و سازمان­هاي مختلف است.
عموم مردم معنای گردشگری را بازدید از میراث فرهنگی از قبیل بناهای تاریخی و موزه­های مردم­شناسی قلمداد می­کنند. درحالی که با دیدگاه نو، تعداد علاقمندان به میراث طبیعی بسیار بیشتر از میراث فرهنگی است. صنعت گردشگری طبیعت­گرا اصطلاح متداولی در کشورهای غربی است که در فارسی به آن طبیعت­گردی می­گوییم. برخلاف تصور فعلی در کشور، طبیعت­گردی صرفاًدر شناخت و لذت بردن از طبیعت جاندار خلاصه نمی­شود. چراکه در كنار اين بخش از طبیعت­گردی، که مربوط به طبیعت زنده است، و اکوتوریسم ناميده مي­شود، بخش دیگری از طبیعت گردی نيز وجود دارد كه شامل شناخت و لذت بردن از پدیده های طبیعت غیرزنده مي­باشد و ژئوتوریسم ناميده مي­شود. طبيعت به دو بخش جاندار و بي­جان تقسيم مي­شود. اكوتوريسم صنعتي ميان رشته­اي است كه از ادغام صنعت گردشگري با مطالعه طبيعت جاندار و جذابيت­هاي آن كه شامل گياهان و جانوران محلي و منحصر به فرد است، حاصل مي­شود. اين رشته در صورت توسعه مي­تواند به زيربخش­هاي مختلفي تقسيم شود، از جمله توريسم حشرات، توريسم گياهان دارويي، توريسم گياهان كمياب، توريسم جانوران، توريسم شكار و ماهي­گيري، توريسم پرندگان (بومي، مهاجر و نيمه­مهاجر) و توريسم خزندگان و دوزيستان. از طرف ديگر با مطالعه جذابيت­هاي طبيعت بي­جان و تلفيق آن با صنعت گردشگري، صنعت ميان رشته­اي ژئوتوريسم (زمين گردشگري) ظاهر مي­شود. اين رشته، خود، به توريسم معادن، توريسم زمين­شناسي، توريسم زمين پيكر­شناسي (مثل انواع توريسم بيابان و كوير و غار) و توريسم عكاسي (از طبيعت بي­جان) تقسيم مي­شود. اصطلاح طبیعت­گردی شکل خلاصه­تر عبارت گردشگری بر پایه طبیعت است که متأسفانه بدلیل نوظهور بودن واژه ژئوتوریسم، به اشتباه در برخی متون، معادل اکوتوریسم ذکر شده است. در حالیکه مجموع دو صنعت اکوتوریسم و ژئوتوریسم به معنای طبیعت­گردی است. همچنين بنا به گفته نكوئي صدر (1388)، مقاصد ژئوتوريسمي در مقايسه با مقاصد اكوتوريسمي انعطاف بيشتري دارند و علاوه بر طبيعت، گاه در صورت وجود پتانسيل، در محيط­هاي شهري هم اجرا­شدني هستند.گردشگری و انجام فعالیت مفرح در فضای باز طبیعی را تفرج و انجام این فعالیت­ها در فضای سربسته را تفریح می­گویند.
ويژگي­هاي متنوعي مثل گستردگي عرض جغرافيايي،‌امتداد كوهستانها، تغييرات چشم­گير ارتفاعات و بالاخره موقعيت سرزمين نسبت به درياها و گستره­هاي آبي نزديك يا دور باعث تنوع اقليمي ايران شده است. ايران در رديف مناطق خشك و نيمه خشك جهان محسوب مي­شود كه از نظر شرايط اقليمي به دو گروه عمده­ي خشك و معتدل تقسيم مي­گردد كه هريك چند اقليم فرعي دارند.
الف) اقليم خشك ايران: ميزان تبخير در اين اقليم، بيش از بارندگي است و حدود دو سوم كشور را دربرمي­گيرد. اين اقليم به دو اقليم فرعي برّي و استپي تقسيم مي­شود.
1- اقليم فرعي برّي: اين اقليم در دوبخش سواحل جنوبي و بخش­هاي مركزي كشور ديده مي­شود. گرماي شديد و بارندگي كم از ويژگي­هاي ناحيه­ي نخست است. در ناحيه ي دوم يا مناطق داخلي،‌درجه حرارت روزانه و سالانه تغييرات زيادي دارد و كمبود بارندگي از مشخصات آن است. بخش هايي از مناطق پست شرقي و جنوب شرقي ايران داراي اين نوع آب و هوا هستند.
2- اقليم فرعي استپي: اين اقليم حد فاصل آب و هواي برّي و آب و هواي مرطوب است. حدود 500 هزار كيلومترمربع از ايران را اين اقليم در بر مي­گيرد. اين نوع آب و هوا معمولاً در ارتفاعات 1000 تا 1500 متر وجود دارد و كوهپايه هاي خوزستان را نيز شامل مي­شود.
ب) اقليم معتدل ايران: حدود 400 هزار كليومترمربع از سطح كشور را اقليم معتدل در برگرفته است. نواحي پرجمعيت ايران مانند آذربايجان، كردستان، كرمانشاه و ارتفاعات زاگرس و همچنين دشت­هاي ساحلي درياي خزر و نقاط نسبتاً مرتفع جزء اين اقليم قرار مي­گيرند. اقليم معتدل به سه اقليم فرعي­تر تقسيم مي­شود:
1- اقليم فرعي معتدل كوهستاني: اين اقليم به آب و هواي مديترانه­اي شبيه است و تابستان­هاي گرم و زمستان­هاي معتدل همراه با بارندگي نسبتاً خوب از مشخصات آن به شمار مي­رود (مانند استان فارس).
2- اقليم فرعي خزري: اين آب و هوا خاص كرانه­هاي خزر و مناطق كوهستاني مشرف به اين درياست. دماي معتدل با نوسان كم شبانه روزي، رطوبت زياد، وزش نسيم دريايي و بادهاي محلي و بالاخره بارندگي زياد از ويژگي­هاي اين اقليم است.
3- اقليم فرعي نسبتاً مرتفع: در اين مناطق دماي هوا در سردترين ماه سال كمتر از صفر درجه و گرمترين ماه از 10 درجه سانتيگراد بيشتر نمي­شود. مناطق نسبتاً مرتفعي از ايران كه حدود 40 هزار كيلومتر مربع وسعت دارند، ازاين گونه آب و هوا برخوردارند (بطور تقريبي ارتفاع بين 2000 تا 2500 متر كشور را شامل مي­شود). براي مثال بخش بين دشت مغان و كوهستان سبلان يا منطقه گنبد كاووس بين منطقه دشت و كوهستان البرز شامل اين نوع آب و هواست.
شايان توجه است كه مناطق خيلي مرتفع مانند ارتفاعات البرز، زاگرس، ‌همچنين كوههاي سهند و سبلان كه دماي آنها در گرمترين ماه سال از 10 درجه سانتيگراد تجاوز نمي­كند آب و هواي كوهستاني دارند. ارتفاعات و قله­هاي بلند اين مناطق همواره پوشيده از برف است.

منبع: گزارش گردشگري معدني- تهيه كنندگان: آيدين زينال زاده، سونا دانشور نيا، ايرج ميلاني- زمستان 91- معاونت امور معادن و صنايع معدني وزارت صنعت،‌معدن و تجارت

---

[1] Stendhal

[AidinSniper]

2-3- توريسم و گردشگري:
براي گردشگري از هرنوع، مقدماتي لازم است كه بدون آنها گردشگريِ اقتصادي و اصولي ميسر نمي­شود. براي مثال وجود راههاي دسترسي به يك مكان يا به حوالي آن از جمله مقدمات حضور در مقصد گردشگري است كه بدون وجود آن، گردشگري ميسر نمي­شود چون ماهيت گردشگري در جابه­جايي مكاني است و اين درحاليست كه اولين زيرساخت هر معدن وجود راه دسترسي آن است كه در زماني با صرف هزينه و به جهت تردد وسايل نقليه سنگين با ميزان ترافيك متوسط رو به بالا احداث گرديده است. اين قبيل پيش­نيازهاي اوليه در يك مكان را زيرساخت مي­گويند. پس از حضور در مكان موردنظر نيز وجود مكان اقامتي، وجود كتابچه­ي راهنما يا راهنمايان آموزش ديده و نيز وجود آژانس­هاي فعال و مديريت مناسب مقصد از جمله پيش­نيازها و زيرساخت­هاي اصلي بازديد از يك مكان است.رونق گردشگري در هر منطقه متأثر از وجود جاذبه­هاي گردشگري كافي و وجود تسهيلات اقامتي مناسب مي­باشد.
1- جاذبه­ها: جاذبه­هاي گردشگري طيف بسيار متفاوتي در كشورهاي مختلف جهان دارد. جاذبه­هاي تاريخي، فرهنگي، طبيعي،‌ باستاني، مردم­شناسي و آداب و رسوم ملل مختلف جذابيت فراواني براي گردشگران دارند. جاذبه­هاي گردشگري نسبت به نوع گردشگري متفاوت است. براي مثال در گردشگري فرهنگي، مسجدي قديمي و معروف جاذبه­ي گردشگري محسوب مي­شود ولي در گردشگري زيارتي، مكان­هاي مقدس مذهبي مقصدي براي گردشگران به حساب مي­آيند ميراث­هاي مختلف طبيعي، فرهنگي، معنوي، مكتوب، ملموس و غيرملموس ميراث­هايي هستند كه پتانسيل جذب گردشگر را دارا مي­باشند. ازجمله جاذبه­هاي­طبيعي در بخش زنده و غير­زنده مي­توان به جنگلها و گل­فشان­ها اشاره نمود. ميراث غيرملموس مراسم عيد نوروز ايران و ميراث مكتوب ديوان اشعار شاعران بزرگ ايران نيز در حيطه جاذبه­هاي فرهنگي و مردم­شناسي قرار مي­گيرد. از جمله­ي ديگر جاذبه­هاي گردشگري مي­توان به غذاهاي محلي يا تنوع ويژه­ي زمين­شناسی منطقه اشاره كرد.
2- راحتي و تسهيلات اقامتي: راحتي و تسهيلات اقامتي در صنعت ژئوتوريسم شامل استراحتگاههاي زمين گردشگري يا ژئوريسورت (Georesort) و اقامتگاههاي زمين گردشگري يا ژئولاج (Geolodge) مي­باشد. اين دو واژه پيش از پيدايش ژئوتوريسم جزء مقوله­ي اكوتوريسم بودند. بر اين مبنا اكوريسورت­ها عبارتند از آلونك­ها، چادرها و كلبه­هاي جنگلي، كلبه­هاي روي آب، كلبه­هاي درختي، خانه­هاي دست­ساز سنگي ميان سنگ­هاي پشت آبشارها يا حتي آلونك­هاي مجللي كه سازگار با تركيب و معماري طبيعت در مناطق بكر ساخته مي­شوند. براي مثال كلبه­هاي روي آب تالاب انزلي براي تماشاي لايه­ي مرداب و استراحت و اقامت در آنها جزء اين مقوله هستند.
حال اگر معماري اين كلبه­ها و استراحتگاهها در طبيعت بي­جان باتأكيد بر سنگ­ها و كوههاي اطراف صورت گيرد، جزء اقامتگاههاي زمين­گردشگري (ژئوريسورت) محسوب مي­شوند. براي مثال هتل دو ستاره­ي ساخته شده در ميان خاكسترهاي آتشفشان سهند در روستاي كندوان،‌نزديك تبريز، يا استراحتگاه ميمند در نزديكي شهربابك كرمان. در اقامتگاههاي زمين­گردشگري (ژئولاج يا اكولاج) مسائل آموزشي و امكانات براي گردشگري پايدار نيز علاوه بر استراحت مطرح مي­شوند. از جمله تامين برق و آب و سوخت و دفع فاضلاب. تأكيد بر جاذبه­هاي غيرزنده را ژئولاج و تاكيد بر جاذبه هاي را اكولاج مي­گويند.
2-4- ژئوتوریسم:
این واژه اصطلاحی میان رشته­ای مرکب از دو کلمه­ی «ژئو» و «توریسم» است. خود توریسم نیز علمی چند رشته­ای است که مفاهیم اقتصاد، سیاست و فرهنگ را در بر می­گیرد. ژئوتوریسم حد و مرز تعریف شده­ای دارد که توریسم زمین­شناختی در کانون توجه آن است. این واژه به منزله­ی بخشی از دارایی­های قابل عرضه به گردشگران در حلقه­ی بازار گردشگری است. صاحب­نظران بطور جمعی در این امر توافق دارند که ژئوتوریسم پتانسیل عظیمی برای بسیاری از مناطقی که رونق توریستی ندارند، بوجود می­آورد.
در اواسط دهه ی 1990، ژئوتوریسم بطور فزاینده­ای در میان صنعت گردشگری، سیاستمداران، طرفداران حفظ محیط زیست، جغرافیدانان، زمین­شناسان و مجامع علمی همانند آن بحث و بررسی شد. این مباحث روز به روز عمیق تر می­شوند و به سمت مطالعات میان رشته­ای و چند رشته­ای تیمی پیش می­روند. با گسترش شهرنشینی و نیاز مردم برای پناه بردن به طبیعت و با توجه به تقاضای روزافزون گردشگران سراسر جهان به لمس شگفتیهای طبیعت، دست­اندرکاران صنعت گردشگری، ژئوتوریسم را بخش جدید و در حال رشد بازار گردشگری می­دانند. ژئوتوریسم فرصت­های عظیمی برای توسعه­ی اقتصادی، بویژه برای مناطق دور و حاشیه­ای فراهم می­آورد. ظهور ژئوتوریسم بخشی از همگرایی گردشگری طبیعت­محور است که بر موضوعات زمین و گردشگری پایدار تأکید دارد.
واژه ی ژئوتوریسم اغلب در مفهومی بسیار وسیع­تر بکار می­رود که نه تنها بخش جدیدی از بازار گردشگری است، بلکه رهنمودی اصولی برای کمک به حفظ طبیعت بی­جان و توسعه­ی پایدار محسوب می­شود. ژئوتوریسم با اصول توسعه­ی پایدار، موازنه­ی اقتصادی، اوضاع اجتماعی و بوم­شناختی سازگاری دارد و مکمل آنهاست. ژئوتوریسم ممکن است ماشینی برای به حرکت در آوردن اقتصاد منطقه و مولدی برای ایجاد اشتغال بشمار آید که بطور همزمان توانایی کمک به حفظ طبیعت بی­جان را نیز داراست. مبحث ژئوتوریسم در میان طیفی از تعاریف جای دارد. بنابراین تعاریف مختلفی از ژئوتوریسم در سطح جهانی شده است که برخی از آنها عبارتند از:
1- انتقال دانش و نظریات علوم زمین به عموم مردم (فری و همکاران).
2- گردشگری در چشم­اندازهای زمین­شناختی (گیتس).
3- ژئوتوریسم عبارتست از عرضه­ی امکانات خدماتی و تفسیری به منظور قادرساختن گردشگران به کسب دانش و درک زمین شناسی و ژئومورفولوژی (همراه با مشارکت آنها در توسعه ی علوم زمین)، فراتر از درک صرفاً زیبایی­های محض مکان (تام هوز، 1995).
در آخرین تعریف اصطلاح «امکانات خدماتی» شامل مواردی مانند ایجاد هتل­ها و خدمات راحتی و اقامتی و جز آن برای گردشگران می­باشد. در مبحث ژئوتوريسم علاوه بر موضوع امكانات توجه به چند اصل مهم ديگر الزامي است كه در زير به چند مورد اشاره شده است:
1- ژئوتوریسم باید یک تجربه­ی مهیج، غنی، پربار و آموزنده برای گردشگر ایجاد کند.
2- ژئوتوریسم باید ارائه کننده­ي اطلاعات کیفی و جذاب راجع به منطقه مورد بازدید باشد.
3- ژئوتوریسم نیازمند ارتباط نزدیک با فرهنگ مردم منطقه مورد نظر است.
4- برای اجرای یک پروژه ژئوتوریسمی در یک منطقه باید زیرساخت­های ارائه محصولات سنتی و فرهنگی فراهم گردد.
5- برای اجرای موفق یک پروژه ژئوتوریسمی در یک منطقه باید به افراد بومی آموزشهای لازم داده شده و فرهنگ­سازی میزبانی از گردشگران نیز صورت پذيرد.
6- ژئوتوریست­ها انتظار اسکان در یک هتل لوکس را ندارند و خود را برای خوابیدن در چادر هم آماده می­کنند.
قلمرو ژئوتوریسم با شکل زمین، فرآیندهای زمین و ترکیب آنها با مجموعه­ی بزرگ صنعت گردشگری مشخص می­شود.

منبع: گزارش گردشگري معدني- تهيه كنندگان: آيدين زينال زاده، سونا دانشور نيا، ايرج ميلاني- زمستان 91- معاونت امور معادن و صنايع معدني وزارت صنعت،‌معدن و تجارت

---

[AidinSniper]

2-5- ژئوسایت­ها:
مکانهایی که دارای شکلها و فرآیندهای جالب زمین­شناسی و ژئومورفولوژیایی هستند، درصورت ایجاد زیرساخت­های گردشگری به ژئوسایت بدل می­شوند. در واقع مکانی را که دارای شکل یا فرایند زیبا، جالب و تاثیرگذار زمین­شناختی است با ایجاد امکانات اقامتی و مسیرهای گردشگری و مدیریت مربوط به حفظ آن جاذبه می­توان به ژئوسایت تبدیل کرد.
آنچه در صنعت ژئوتوریسم اهمیت مضاعفی دارد مقیاس پدیده­های ژئوتوریسمی است. برای مثال جای پای دایناسور یا یک معدن بزرگ روباز پدیده­های جالب ژئوتوریسمی و قابل تبدیل به مقصدی برای گردشگری هستند. بطورکلی جاذبه­های ژئوتوریسمی ازنظر مقیاس به سه گروه بزرگ (کویر بزرگ ایران)، متوسط (آبشاری بزرگ) و کوچک (لایه های پر از فسیل یا جای پای دایناسور) تقسیم می­شوند.
ژئوسایت­ها انواع گوناگونی دارند. معادن (اعم از معادن متروکه، مکان­های دارای آثار معدنکاری و فلزکاری کهن و معادن در حال استخراج) نوعی ژئوسایت بحساب می­آیند که ارزش­های فرهنگی در محدوده­ی اطراف معدن نیز دارند.
ژئوسایت­ها به دو گروه کلی تقسیم می­شوند: ژئوسایت­های اولیه و ژئوسایت­های ثانویه.
1- ژئوسایت­های اولیه: دارای صورت­های ویژه­ی زمین­شناختی و ژئومورفولوژیایی­اند (هم بصورت طبیعی و هم بصورت مصنوعی) که در داخل محدوده­های مرزبندی شده در نواحی روباز رخنمون دارند و بطور محلی بدلیل ارزش تفسیری، آموزشی یا علمی اهمیت دارند.
2- ژئوسایت­های ثانویه: سایر مکان­های ژئوتوریسمی مثل موزه­های علوم زمین و مجموعه­های کتابخانه­ای، مراکز بازدید ژئوتوریسمی در فضاهای بسته، موزه­های محل سکونت زمین­شناسان معروف، نمایشگاه تابلوها و تمثال­های مخصوص اعلام وقایع و اماکن یادمان وقایع تاریخ گذشته­ی زمین­شناسی را ژئوسایت ثانویه می­نامند.
2-6- ژئوپارک­ها:
تعاریف زیادی از ژئوپارک شده است. تعریفی از نکوئی صدری (1387) دربردارنده تمامی تعاریف ديگر است:
ژئوپارک (پارک زمین­شناسی یا زمین­گردشگاه) محدوده­ای تحت حفاظت است که علاوه بر غنای ژئوسایتها، شامل مکان­های دارای آثار تاریخی، فرهنگی و تنوع طبیعت زنده (اکوسایت­ها) باشد و با مدیریت کارامد و آموزش مناسب افراد محلی با جذب گردشگر با محوریت آموزش تفریحی- تفرجی مفاهیم زمین­شناسی و محیط زیست به عموم مردم بتواند با تفسیر مؤثر تمامی جاذبه­ها به پرکردن اوقات فراغت گردشگران بپردازد بطوریکه این اقدامات بتواند به بهبود پایدار وضعیت اقتصادی- اجتماعی ساکنان محل و در نهایت ملی منجر شود.
شبکه­های ملی و بین المللی ژئوپارکها، درک و فهم بهتر اهمیت کاربرد دائمی و بدون تخریب منابع را ترویج می­دهند. نگرش فلسفی مشترک در این اقدامات جدید این است که ژئوپارک­ها در ایجاد آگاهی درباره­ی حفظ میراث زمین­شناختی فرهنگی و طبیعی کره­ی زمین نقش مهمی دارند. محدوده­ی مناسب برای ایجاد ژئوپارک­ها به محدوده­ای گفته می­شود که پدیده­های زمین­شناسی بی­همتا و تاریخچه­ی تکامل زمین­شناسی مشخص داشته باشند و از نظر علمی و زیبایی­شناختی و وجود سایر آثار طبیعی، باستان شناسی، تاریخی و فرهنگی جایگاه مهم، ویژه و فراوانی زیادی دارند. این محدوده ممکن است از میان مناطق حفاظت شده­ی سازمان محیط زیست کشورها و نیز محدوده­ی جدید منتخب با برنامه­ی حفاظتی مدون در کشورها باشد. اقدامات قانونی حفاظت، یکی از ارکان اصلی تاسیس ژئوپارکهاست.اين امر هم براي مناطقي كه از قبل حفاظت مي­شده­اند و هم برای مناطقي كه بطور مستقل برايشان برنامه­های حفاظتی جدید مدون شده است، الزامي است.
بطورکلی مقهوم ژئوپارک برپایه­ی عرضه­ی اطلاعات آموزش، توریسم و علوم زمین بنا نهاده شده است و با ایجاد پیوند میان علوم زمین، توریسم اقتصاد، سیاست و جامعه عملی می­شود. بنابراین ساکنان محلی و گردشگران در برنامه­ریزی­های آتی و توسعه­ی ناچیز خود سهیم می­شوند.
مفهوم ژئوپارک بر مفاد زیر استوار است:
1- حفظ میراث زمین­شناسی.
2- انتقال مفاهیم ارزش منطقه­ای به عموم مردم از راه گردشگری.
3- برقراری آینده­ی پایدار اقتصادی.
4- ایجاد هویت زمین­شناسی ناحیه­ای.
5- افزایش درک درمورد ارزش فرآیندها و موضوعات زمین­شناسی.
6- همکاری فعال با دانشگاهها و سایر موسسات اروپایی و بین­المللی.
فور و مگرلی اظهار می­دارند شعار «حفاظت از طریق کاربرد و آموزش» به دستیابی طیف گسترده ای از نتایج زیر منجر می­شود:
1- بالابردن رضایت گردشگران از طریق تجربه­ی طبیعت با کسب اطلاعات در مورد موضوعات زمین­شناختی و نیز تفسیر میراث طبیعی بی­جان.
2- حفاظت از طبیعت و میراث طبیعی از طریق سامانه­ی مدیریتی پایدار.
3- منافع اجتماعی- اقتصادی برای مردم منطقه، با تبدیل منابع زمین­شناختی به کالاهای ژئوتوریسمی.
در اروپا حرکت ملی ژئوپارک­ها با ابتکار ژئوپارکهای بین­المللی یعنی شبکه­ی جهانی ژئوپارکهای یونسکو[1] در ارتباط است. ایجاد شبکه­ی اروپایی، در سال 2001 پایه گذاری شد و در ابتدا بر چهار ژئوپارک در فرانسه، آلمان، یونان و اسپانیا تکیه داشت. برنامه­ی شبکه­ی جهانی ژئوپارک­های یونسکو برنامه­ای است که در صدد ترویج شبکه­ی جهانی ژئوپارکها و نیز شبکه ژئوپارکهای اروپایی[2] است. ژئوپارک­های به ثبت رسیده در جهان بطور دوره­ای هرچهارسال یکبار توسط یونسکو ارزشیابی مجدد می­شوند. در طی این برنامه ژئوپارکهایی که از نظر توسعه، مدیریت بهره­برداری، حفاظت و دیگر پارامترهای موردنظر یونسکو دچار ضعف شوند و پیشرفتی نداشته باشند، ابتدا کارت زرد دریافت می­کنند و دو سال مهلت اصلاح شرایط به آنها داده می­شود. پس از دوسال یا موفق به دریافت کارت سبز و تایید برای چهارسال آینده می­شوند یا درصورت عدم پیشرفت در مهلت زمانی، کارت قرمز دریافت می­کنند و از فهرست یونسکو حذف می­شوند. بنابراین ثبت ژئوپارک و حفظ ژئوپارک در فهرست یونسکو کاری دشوار و طولانیست و مدیریریتی قدرتمند نیاز دارد اما در صورت موفقیت، یک ژئوپارک باعث فقرزدایی منطقه­ای، حفظ طبیعت و ارتقای فرهنگی و علمی افراد محلی و گردشگران می­شود.
2-7- تفسیر ژئوتوریسم:
معنا­دار كردن و ارزش بخشيدن به سايت­هاي گردشگري براي گردشگران از طريق تفسير انجام مي­شود. همچنين محل جذب زمين­گردشگران براي انجام فعاليت آموزشي- تفريحي، مركز تفسير جاذبه­هاست. مراكز تفسير ژئوتوريستي در داخل ژئوپارك­ها يا در مجاورت ژئوسايت­هاي منفرد قرار دارند.
تعريف تفسير از ديدگاه لايت[3] عبارت است از »انگيزه دادن و تحريك حس كنجكاوي و قدرت تصور كه روشي براي بالابردن كيفيت بازديد از سايت و كمك به خوشي و رضايت­مندي گردشگران است«. براي بالابردن قدرت تصور و تحريك حس كنجكاوي در درك مفاهيم زمين­شناختي از ابزار سمعي و بصري و رسانه­اي مختلف براي رمزگشايي طبيعت بي­جان به زبان ساده و مهيج استفاده مي­شود. تفسير عبارت است از بيان توضيحات چهره به چهره، نوشتاري، سمعي و بصري و جز آن كه به صورت بيان داستان منطقه از ديدگاه زمين­شناختي و معدني انجام مي­شود. در اينجا مراد از واژه­ی داستان و داستان­سرايي جنبة غيرعلمي نيست، بلكه به عبارتي تفسير نگاه هنري به بازگويي مطالب ثقيل علمي به زبان ساده و هنرمندانه و مهيج به شكل داستان­سرايي با ابزار چندرسانه­اي به گردشگران است، به نحوي كه به رمزگشايي طبيعت بي­جان و بيان حقايق فرهنگي- اجتماعي مرتبط با ژئوسايت­ها منجر مي­شود.
2-7-1- بازگویی مسائل زیست محیطی در مراکز تفسیر:
در غرب دوره­اي 300 ساله براي صنعتي شدني سپري شده تا از توليد سنتي به توليد صنعتي برسند. خودروها به طور ناگهاني در خيابان­هاي آن ها ظاهر نشده و همراه تحول، فرهنگ زندگي صنعتي هم شكل گرفته است. ولي، در ايران به دليل وجود درآمد نفتي، صنعت و خودرو به طور آماده وارد كشور شده، لذا باعث تخريب بافت­ها و باورهاي قديمي شده است. رشد زياد جمعيت هم طبيعت را نابود مي­كند. در اين ميان مراكز تفسير ژئوتوريستي يكي از بهترين مكان­هايي است كه اين مسائل را بازگو مي­كند. در اين راه از ياري هنرمندان، نويسندگان، زمين­شناسان، و از كمك مالي سازمان­هاي مربوط كه مسئول حفظ طبيعت­اند استفاده مي­شود. در اين مكان­ها با تجمع مردم در هنگام گردشگري و دعوت به اتحاد در حفظ طبيعت به مردم آگاهي و اطلاع رساني لازم انجام مي­گيرد، چون اگر به مسائل محيط­زيستي، حفظ طبيعت بي­جان و جاندار، و ارزش آن­ها بي­تفاوت باشيم، صدمات جبران­ناپذيري به ميراث طبيعي و بهره گيري نسل­هاي آينده وارد مي­شود.
موارد بسياري در اتفاقات مخرب زيست محيطي در جوامع محلي نقش دارند لذا يكي از وظايف سازمان­هاي متولي محيط زيست و منابع طبيعي، توانمندسازي جوامع محلي است. هدف اصلي پروژه­هاي توانمندسازي، هم مشاركت دادن مردم و هم جلب حمايت مردم است. حفاظت از محيط زيست بي­ترديد به نفع فقيرترين افراد جامعه نيز مي­باشد و انجام هر كاري براي محيط زيست به نفع طبقات پايين جامعه است.
قبل از تأسيس ژئوپارك فرهنگ­سازي و آشنانمودن مردم محلي با قوانين ژئوپارك ضروري است. لازم است به مردم محلي تذكر داده شود كه اگر در منطقة آن­ها ژئوپارك تأسيس شود، حق حتي برداشت سنگ از آن و بريدن درختان را نخواهند داشت. اما براي ساخت خانه در خارج از محدودة ژئوپارك مي توان محلي براي برداشت سنگ و شن و ماسه مشخص كرد. هيچ كاري بدون كمك مردم قابل انجام نيست. در اين خصوص كمك مردم يعني برقراري ارتباط صحيح با آن­ها. براي جلب مشاركت و حمايت آن­ها بايد صادقانه و شفاف صحبت كرد تا مردم صداقت را حس كنند. نخست، بايد صحنه­هايي برايشان بازگو شود كه در آينده اتفاق مي­افتد. دوم، اطمينان از درستي كار بايد به مردم محلي منتقل شود. در خصوص فرهنگ سازي براي جوامع محلي، فرهنگ دره شوری (1388) اظهار داشته است: »قبل از تأسيس، اين اطمينان بايد آنقدر زياد شود كه مردم هم اين اطمينان را به يكديگر منتقل كنند. «اعتقاد در مجري پروژه و كارشناسان ترويج حفظ پديده­هاي زمين­شناسي آنقدر بايد قوي باشد تا روستاييان منفعتشان را در حفاظت از محل زندگي خود و اطراف ژئوپارك و ژئوسايت­ها بدانند.
2-7-2-تحریک حس کنجکاوی در مراکز تفسیر:
علاوه بر ذكر مسائل اجتماعي و محيط زيستي، ذكر مسائل علمي به زبان ساده باعث تحريك حس كنجكاوي مي­شود. براي مثال، نسبت به نوع مكان و پديده­هاي آن سؤالاتي از قبيل »چگونه انقراض يك نسل به ايجاد نسل ديگر منجر مي­شود؟ «و»چرا در زير سطح زمين هر 11 كيلومتر، زمين 50 درجه گرم­تر مي­شود؟ « اشتياق مردم براي شنيدن داستان­ها، فرآيندها، و شگفتي­هاي مكان مورد بازديد را به دنبال دارد.
كار ديرينه زيست­شناس همانند كارآگاه است. تصور كنيد 200 ميليون سال پيش انگلستان در نقطه­اي جنوبي­تر از وضع فعلي خود در شمال آفريقا قرار داشته است، اين موضوع را اين كارآگاهان از روي آثار فسيل دايناسور گياه­خوار مناطق استوايي كه در انگليس پيدا شده بود، كشف كردند.
حتي اشاره به داستان ژول­ورن يعني سفر علمي به اعماق زمين در روياي انسان و حفر واقعي زمين در اكتشاف معادن در عمق 3600 متر در عميق­ترين معدن جهان يا اشاره به عميق­ترين حفاري و مغزه­گيري جهان تا عمق 12.000 متر در شبه جزيرة كولا[4] در روسيه و مقايسة آن با 6 ميليون متر عمق زمين تا مركز كرة زمين از جمله مسائلي است كه در علوم زمين و شگفتي­هاي آفرينش و فعاليت­هاي علمي بشر بسيار است.
2-7-3- حفظ ماهیت داستان­سرایی در تفسیر:
شايد شنيده باشيم هر داستاني يك زندگي است و هر زندگي يك داستان است. ذكر داستان واقعي سيارة زمين و موجودات روي آن نيز ذكر نحوة زندگي آن­هاست كه از روي فسيل­ها و ساير علايم اين داستان خوانده مي­شود. اين امر در ژئوتوريسم حتي زندگي انسان را دربرمي­گيرد، چون به فسيل انسان نيز در حكم فسيل مهره­داري خلق شده در دستگاه آفرينش نگريسته شده است. گي و فايوسولا مي­نويسند: »در بسياري از فرهنگ­ها، داستان­سرايي روشي سنتي براي آموزش ديگران است«. از زمان­هاي قديم ذكر داستان­هاي شاهنامة فردوسي روش سنتي ايرانيان بوده كه در قهوه­خانه­ها و ميادين انجام مي­گرفته است و ايرانيان با فرهنگ ايران زمين آشنا مي­شدند. بنابراين، آموزش مردمي از روي داستان­هاي كهن ريشه در ساليان دور دارد و در فرهنگ ايراني آموزش از روي داستان­سرايي جايگاه ويژه اي دارد.
اما در ژئوتوريسم هدف بيان داستان­هاي افسانه­اي و غيرواقعي زمين­شناسي براي خوشايند مردم نيست. ازاين رو، چون درك طبيعت به سادگي براي همگان مقدور نيست، تفسير به درك بيش­تر همگاني ياري مي­رساند. براي مثال جواهر لعل نهرو مي­گويد: »هر قطعه سنگ كوچكي در كناره­هاي رودخانه­ها و ميانه­راه­ها ورقي از دفتر طبيعت را نشان مي­دهد، به شرط آنكه خواندن آن را بلد باشيد«. از اين­رو، در ژئوتوريسم هدف تفسير عبارت است از رمزگشايي طبيعت براي پركردن اوقات فراغت و افزايش آگاهي­هاي زمين­شناختي و مسائل فرهنگي مرتبط با مسائل زمين­شناختي براي عموم مردم. علاوه بر نگاه علمي مي­توان از ديدگاههاي هنري، شاعرانه، فلسفي و غوطه ور ساختن تخيل نيز براي كمك به تفسير واقعي محيط و پديده­هاي زمين­شناختي بهره گرفت. براي مثال، در كتاب اطلس ژئوتوريسم قشم (امري كاظمي، 1383) به پديده­هاي فرسايشي ژئوپارك قشم صرفاً از ديدگاه زيبايي­شناسي پرداخته شده است. در مقدمة اين كتاب آمده است: <... سپس تندباد زوزه­كشان و بي­مهار به جاي جاي جزيره سركشيد و رگبار بي­محابا بر پستي و بلندي­هاي پيكرش فرود آمد، خاك ذره ذره فروريخت و سنگ لايه لايه فرسوده شد تا دره تنديس­ها، دره ستاره­ها، تنگه­ها، هيولاهاي پراكنده در اينجا و آنجا، غول­سنگ­ها، بام قشم، ستيغ­ها، و چه بسيار پديده­هاي زمين­شناسي ديگر با هم يا جدا ازهم پديد آيند و جزيره­اي بسازند كه مانند آن در ديگر جاها نيست. براي آن­ها كه مي­خواهند با تماشاي زيبايي­هاي كم­نظير طبيعي آن مشق عشق كنند؛ براي آن­ها كه در پي لمس بازمانده­هاي دوره­هاي گذشتة زمين­شناسي­اند؛ و براي آن­ها كه نگاه­شان و احساس­شان جز به ديدن مكان­هاي بكر و اصيل ارضا نمي­شود. نمونة ديگر عكسي است كه فضاپيماي وويجر[5] از زمين گرفت و زمين را در فضاي بيكران نشان مي­دهد. كارل ساگان، فضانورد آمريكايي، كتابي به نام فضاي بيكران نوشته است و در قسمتي از كتاب آورده است: دوباره به اين نقطه نگاه كنيد. همين جاست. خانه اينجاست. ما اينجاييم. تمام كساني كه دوستشان داريد، تمام كساني كه مي­شناسيد، تمام كساني كه تا به حال چيزي در موردشان نشنيده ايد، و تمام كساني كه وجود داشته­اند زندگي­شان را در اينجا سپري كرده­اند. برآيند تمام خوشي­ها و رنج­هاي ما در همين نقطه جمع شده است. هزاران مذهب، ايدئولوژي، و دكتري اقتصادي كه آفرينندگانشان از صحت آن­ها كاملاً مطمئن بوده اند؛ تمامي شكارچيان و صيادان، تمامي قهرمانان و بزدلان، تمامي پادشاهان و رعايا، تمامي زوج­هاي جوان عاشق، تمامي پدران و مادران، كودكان اميدوار، مخترعان و مكتشفان، تمامي معلمان اخلاق، و تمامي رهبران كبير آنجا زيسته­اند، در اين ذرة غبار كه در فضاي بي­كران در مقابل اشعة خورشيد شناور است. زمين ذره اي بسياركوچك در مقابل عظمت جهان است. به بي­رحمي­هاي بي­پاياني كه ساكنان گوشه­اي از اين نقطه، به ساكنان گوشه اي ديگر (كه از اين فاصله نمي­توان آن­ها را از هم بازشناخت) تحميل كرده اند بينديشيد، ... و سعي در گرامي داشتن و حفظ اين نقطة آبي كم رنگ نماييم؛ يعني، تنها خانه­اي كه تاكنون شناخته­ايم. در مراكز تفسير در بيان سادة مسائل علمي، بيان هر نوع نوآوري امري حياتي است. براي مثال، براي نشان دادن تاريخ زمين­شناسي، ديدگاه زير راه گشاست:
تصور كنيد بتوانيم سن زمين را فشرده كنيم و هر 100 ميليون سال آن را يك سال در نظر بگيريم. در اين صورت كرة زمين مانند فردي 46 ساله خواهد بود كه هيچ اطلاعي در مورد هفت سال اول اين فرد وجود ندارد و دربارة سال­هاي مياني زندگي او نيز اطلاعات كم و بيش پراكنده­اي داريم. اما اين را مي دانيم كه در 42 سالگي گياهان و جنگل ها پديدار شده و شروع به رشد و نمو كرده­اند. اثري از دايناسورها و خزندگان عظيم­الجثه تا همين يك سال پيش نبود! يعني زمين آن­ها را در سن 45 سالگي به چشم خود ديد و تقريباً 8 ماه پيش پستانداران را به دنيا آورد و آخر هفتة گذشته دوران يخ سراسر زمين را فراگرفت. انسان جديد فقط حدود چهار ساعت روي زمين است و طی همين يك ساعت گذشته كشاورزي را كشف كرده است. بيش از يك دقيقه از عمر انقلاب صنعتي نمي­گذرد. حال ببينيد انسان در اين يك دقيقه چه بلايي بر سر اين بيچاره ی 46 ساله آورده است. او طي چهل ثانية زيست­شناختي از اين بهشت آشغال­داني كاملي ساخته و نسل 500 خانواده از جانداران را منقرض كرده است. سوخت­هاي اين سياره را مال خود كرده و الان مثل كودكي معصوم و بي­تقصير ايستاده و به اين حملة برق­آسا نگاه مي­كند.

منبع: گزارش گردشگري معدني- تهيه كنندگان: آيدين زينال زاده، سونا دانشور نيا، ايرج ميلاني- زمستان 91- معاونت امور معادن و صنايع معدني وزارت صنعت،‌معدن و تجارت

---

[1] The UNESCO Global Network of Geoparks

[2] The Network of European Geoparks

[3] Light

[4] Cola Peninsula

[5] Voyager

[AidinSniper]

2-8- انواع ژئوتوریسم:
ایران به دلیل داشتن بخشی از زیباترین میراث زمین­شناختی سیاره­ی زمین، پتانسیل بسیار خوبی از نظر صنعت ژئوتوریسم دارد. از جمله بی­نظیرترین گنبدهای نمکی جهان، فسیل زرافه و سایر جانداران در مراغه، ورزقان، اصفهان و اقصی نقاط کشور، میراث معدنکاری و ذوب فلزات در زمان­های کهن در ایران مرکزی، داغ­ترین بیابان جهان، کلوت­های منحصر بفرد لوت، فسیل و آثار انسانی در غارهایی مثل منطقه­ی خشت و کمارچ شهرستان کازرون فارس و معدن نمک چهرآباد زنجان، وجود معدن شدادی و متروکه همچون مگنتیت شاخانی بر در لنگرود، شرب و روی مهدی­آباد یزد، مس مزرعه و... و معادن فعالی چون مس سرچشمه، مس سونگون و... دست به دست هم داده و باعث شده که ایران­زمین از نظر پدیده­های ژئوتوریسمی به یکی از کشورهاي منحصر بفرد دنیا تبدیل شود. این نکته وظیفه­ی متخصصان علوم زمین را در معرفی و شناساندن جاذبه­های این صنعت سنگین­تر می­نماید. ژئوسایت ممکن است چشم­انداز، دسته­ای از اشکال متنوع ناهمواری­ها، رخنمون سنگی، همچنین لایه­های فسیل­دار یا فسیل بخصوصی باشد. از طرفی شکل­شناسی زمین یا ژئومورفولوژی در قالب جغرافیای فیزیکی معنا می­یابد. در واقع جغرافیای فیزیکی زیرشاخه­ای از دو حوزه­ی جغرافیا و علوم زمین است که هدف اصلی آن شرح ویژگی مکانی پدیده­های مختلف طبیعی همراه با هیدروسفر، بیوسفر، اتمسفر و لیتوسفر زمین است. این علم بدلیل مطالعه­ی فرآیندها و اشکال سطحی زمین، در معرفی پدیده­های سطح زمین به صنعت ژئوتوریسم نقش کلیدی دارد. از طرف دیگر، جاذبه­های تاریخی- فرهنگی معادن و سکونتگاه­های حفر شده در طبیعت و فعالیت­های ماجراجویانه نیز در این بین جای می­گیرند. ژئوتوريسم به هفت زيرشاخه اصلی تقسيم مي­شود .اين زيرشاخه­ها عبارتند از:

1- ماجراجويانه با رويكردهاي ورزشي: كوهها، غارها، رودخانه ها، درياچه ها، كوير و بيابان.

2- رخنمونهاي جاده اي.

3- زمين شناسي و شكل شناسي: فرآيند زمين مثل آتشفشانها، شكلهاي زمين مثل پيچهاي رودخانه.

4- بناهاي صخره اي، سنگي و دست كند: مصالح بكار رفته يا نوع سازندهاي سنگي.

5- معدنكاري: معادن درحال استخراج امروزي، معادن متروكه معاصر، ميراث معدنكاري و فلزكاري كهن.

6- فسيل هاي انساني

7- ژئوتوريسم اكتشافي: ژئوآركئولوژي (زمين باستان شناسي)، اكتشاف كاني جواهري و فلزات قيمتي.


2-٩- ابزار و روشهای تفسیر ژئوتوریسمی در ژئوپارک­ها و ژئوسایت­ها:
همة ما از دوران كودكي گوش فرادادن به داستان­ها را دوست داريم. در بزرگسالي شنيدن داستان­ها قبل از خواب ادامه مي­يابد كه به صورت تماشاي هر شب سريال­هاي تلويزيوني يا فيلم­هاي سينمايي است. اين اشتياق تا لحظة مرگ ادامه مي­يابد كه منشأ آن شايد ميل انسان به آموزش است، چون فيلم­نامه ها بر اساس داستان نوشته مي­شوند و به جاي آنكه مخاطب تنها به شنيدن و تجسم كردن قهرمانان داستان بپردازد آنان را به صورت تصويري مشاهده مي­كند و از تجسم حاضر و آمادة ديگران استفاده مي­كند. اين ظهور داستان گاهي ممكن است با تصور ما خيلي متفاوت باشد، به گونه­اي كه يا بهتر از تجسم ما يا پايين­تر باشد كه به استعداد كارگردان و ديگر عوامل مؤثر مثل دوربين فيلم­برداري، نور، صحنه، و بازيگران بستگي دارد.
تجسم داستان­هاي زمين­شناختي نيازمند دانستن علم زمين­شناسي است. در مورد حيات كرة زمين نيز داستان­هاي نقش بسته در طبيعت بي­جان در علوم زمين­شناختي بررسي مي­شود. علم زمين­شناسي منبع داستان­هاي بي­شمار است و زمين­شناس خلاق تنها كسي است كه مي داند چطور تاريخ خوب زمين­شناختي را به پروژه­هاي ژئوتوريسمي تبديل كند. همچنين، مي­تواند حقيقت جلوي چشم و محيط­هاي گذشته را چنان مشتاقانه بازسازي كند كه همة مردم را شيفتة داستان­هاي زمين سازد. بهترين راه براي ايجاد ارتباط بين ميراث زمين­شناختي و توسعة اجتماعي- اقتصادي از طريق تشكيل شبكه­اي از ژئوپارك­ها تحت حمايت يونسكو است (نتو­دي كارويلو و رودريگز، 2009) و بهترين كار آموزش در داخل ژئوپارك است چرا كه در مركز تفسير تأثير آموزش مي­تواند به اوج خود برسد.
در بيان داستان­هاي زمين و تاريخ آن به عموم مردم، تنها تجسم و نقل آن داستان از زبان زمين­شناسان كافي نيست، هرچند ارتباط چهره به چهره و انتقال احساس، عامل بسيار مهمي است. امروزه، داستان­هاي زمين شناسي نيز به صورت فيلم با كمك نور، صدا، تصاوير بزرگ نمايشي، و ابزار آموزشي مختلف مثل ميكروسكوپ متصل به مونيتورهاي بزرگ نمايشي و نمايش نمونه­هاي موزه­اي بيان مي­گردند. هدف از اين كارها تفسير است؛ يعني شرح و بيان سرگذشت­ها و داستان­هاي زمين­شناسي به بياني ساده و جذاب كه در نهايت علاوه بر گذران اوقات فراغت، به افزايش آگاهي مردم از علم زمين­شناسي، زمين­شناسي محيط اطراف خود، و عجايب خلقت مي­انجامد. دانستن دربارة قدر و ارزش محيط بي­جان ميراث زمين­شناختي و حفظ هويت بومي و ملي، و بخشي از ميراث طبيعي محسوب مي­شود. از اين راه، علاوه بر اشتغال زمين­شناسان و اقشار ديگر مرتبط با منافع توسعة توريسم، سطح علمي، اجتماعي، اقتصادي، و فرهنگي مردم ساكن در اطراف ژئوپارك نيز ارتقا مي­يابد و به تدريج به محروميت­زدايي مناطق محروم منجر مي­شود. براي ايجاد مراكز تفسير اين سؤال مطرح است كه »چه تسهيلاتي نظر مردم را براي درك ارزش ژئوسايت­ها كه منابع فرهنگي و طبيعي تجديدناپذيرند قوت مي­بخشد؟ «
از طرفي، نيازمندي به اقدامات حفاظتي و نوآوري در عرصة گردشگري لازمة كمك به توسعة ژئوپارك­هاي جديد است. ژئوپارك در محدودة خود بايد براي برگرداندن بشر به دامان طبيعت، يك بار و براي هميشه راهكار خوب و موفقيت آميزي به كار بندد. در موارد لازم، پژوهشگران در زمينه­هاي مختلف (پژوهشهاي دانشگاهي، ارزيابي آثار محيط­زيستي، حفاظت، و ژئوتوريسم) براي بيان نوآوري در مركز تفسير كمك­رسان بوده­اند. براي مثال، در ژئوپارك آروكا در پرتغال فسيل­هاي عظيم به دست آمده از تريلوبيت، ميراث زمين­شناختي اين كشور محسوب مي­شوند. در مركز تفسير اين ژئوپارك براي نمايش نحوه و زمان زندگي تريلوبيت­ها از تصاوير انيميشن استفاده مي­شود و بازديدكنندگان در مركزي به نام مركز تفسير پس از ديدن اين انيميشن و شنيدن توضيحات آن كه مربوط به اقيانوسهاي گذشتة جهان است، با صنايع دستي دانش­آموزان و هنرمندان كه نمونه­هاي تريلوبيت ساخته شده با ابزارهاي گوناگون است آشنا مي­شوند.
نمايش فيلم در مراكز تفسير نيز به دو گونه صورت مي­گيرد:
1- در مقياس بزرگ و در سينماهايي موسوم به آي­مكس.
2- در مقياس كوچك به صورت پخش تصاوير ويدئو پروژكتور روي بخشي از ديوار مركز تفسير.
نوع پخش فيلم به ميزان سرمايه­گذاري بخش­هاي دولتي و خصوصي، همچنين به اهميت موضوع از نظر انتقال به مردم بستگي دارد.
‍
ر ژئوپارك آروكا دانش آموزان با استفاده از بطري­هاي نوشابة خانواده و مواد فايبرگلاس و رنگ­آميزي آن­ها تريلوبيت­هايي به طول یک متر ساخته و در معرض نمايش گذاشته­اند. به اين نحو، داستان­هاي فسيل شاخص منطقه به كودكان و دانش­آموزان نيز منتقل مي­شود و با شركت در فعاليت­هاي جنبي همچون ساخت كاردستي و اهداي آن به مركز تفسير به غنا و تنوع ابزار آموزشي ژئوپارك مي­افزايند. در مواردي كه كاردستي­ها بيش از حد تجمع يابند، فروش آن­ها منبع درآمدي براي اهالي خواهد بود. براي مثال، در فرانسه فسيل­هاي تريلوبيت به صورت گچي و رنگ­آميزي شده به مردم فروخته مي­شود.

كار در ژئوپارك و برنامه­ريزي عملي بدون در نظرگرفتن زمان عملي نيست. براي اين كار تقويم سالانه­اي به نام »تقويم وقايع زمين­شناختي «در نظر گرفته مي­شود كه حاوي مطالب زير است:
ارتباط دائمي با رسانه­هاي محلي، برنامه­هاي آموزشي، گسترش مسيرهاي گشت وگذار زمين­شناختي، گسترش مراكز تفسير و تقويت فيزيكي موزه­هاي فضاي باز، و اجراي برنامة نظرخواهي محلي، ملي و وب سايتي كه مرتب روزآمدسازي مي­شوند، انتشار نشريات دوره­اي، اهداي جوايز ملي و بين­المللي، ضرورت اساسي براي رساندن خوراك منطقه­اي و ملي به رسانه­ها و جذب اقشار مختلف جامعه. براي جلب نظر و جذب مردم حتي رستوران­هاي ژئوتوريسمي نيز افتتاح مي­شود.

2-2.jpg
شكل 2-2- كاردستي مجسمه مانندي از تريلوبيت. نوارهاي آويزان، بطري­هاي آب معدني بريده شده­اند و در سر تريلوبيت نيز در همان بطريها به رنگ مشكي با اسپري رنگ شده و روي قطعهاي از فايبرگلاس نصب شده است. طول اين كاردستي دانش­آموزي حدود 2/1 متر و عرض آن حدود 40 سانتيمتر است. (عكس از بهرام نكوئي صدري)

3-2.jpg
شكل2-3- تابلويي با نقش برجستة تريلوبيت از يك هنرمند كه در ديوار مركز تفسير معدن كانلاس در ژئوپارك آروكا، در كشور پرتغال نصب شده است. (عكس از بهرام نكوئي صدري)


يافتن مسيرهاي درست و استقرار بهتر مردم در موقعيت­هايي كه امكان بيش­ترين تماشا از ژئوپارك و مناظر را داشته باشند اهميت دارد. همچنين، در سطح ملي پيدا كردن روش­هايي كه به مردم آگاهي بيش­تري از ژئوپارك بدهد ضروري است. براي مثال، در ژئوپارك فولكان آيفل درآلمان[1] شوراي محلي با تغيير نام ناحيه به چترآتشفشاني[2] به مديريت پروژه كمك كرده­اند (نئودي كاروليو و رودريگز، 2009).
برنامه­هاي آموزشي در ژئوپارك به منظور تفسير پديده­هاي علوم زمين و بالابردن درك عموم نسبت به محيط اطراف و آفريده­هاي الهي تنها محدود به بزرگسالان و ذكر داستان آفرينش براي آن­ها نيست، بلكه بيش­ترين مخاطب داستان­ها كودكان و نوجوانان­اند. در يكي از ژئوپارك­هاي منطقة اوزنابوروك آلمان تشكيل گروه سرود زمين­شناسي و ژئوپارك، اجراي نمايشنامه دربارة دايناسور، و ساختن نمونه­هاي مشابه طبيعي سنگ از پشم گوسفند و آموزش آن به كودكان از جملة برنامه هاي آموزشي محسوب مي­شود. در اين فعاليت­ها كودكان ياد مي­گيرند كه با ديد تازه­اي به محيط طبيعت بي­جان اطراف خود بنگرند. براي اين منظور از فعاليت­هاي هنري براي جلب توجه كودكان و دانش­آموزان استفاده مي­شود. بيش­تر اين فعاليت­ها در مراكز تفسير و مراكز اجراي فعاليت­هاي جنبي ژئوپارك­ها انجام مي­پذيرد. مراكز تفسير شامل محل فعاليت­هاي دانش­آموزي، فعاليت­هاي تفريحي- علمي بزرگسالان، و در موارد استثنايي محل فعاليتهاي اختصاصي دانشمندان مي­باشد.

منبع: گزارش گردشگري معدني- تهيه كنندگان: آيدين زينال زاده، سونا دانشور نيا، ايرج ميلاني- زمستان 91- معاونت امور معادن و صنايع معدني وزارت صنعت،‌معدن و تجارت

---

[1] The Vulkaneifel Geopark

[2] The Volcanoes as umbrella