مطالعات تاریخی نشان داده است که بنای شهر فعلی ملایر با حكومت فتحعلی شاه قاجار در سال 1188 هجری مقارن است كه توسط محمدعلی میرزا دولتشاه احداث شد.
در گذشته در شرق و غرب شهر فعلی ملایر و با فاصله كمی از آن، دو آبادی وجود داشته كه در حال حاضر خرابه های قلعه های آنها به چشم می خورد. این محلات؛ هسته اولیه شهر ملایر را تشكیل داده و قلعه های آنها قسمتی از محله های كنونی شهر را نیز در بر می گرفته است.
شهرستان ملایر دارای مكانهای تاریخی و دیدنی متعددی است. آتشكده باستانی نوشیجان، تالاب آقگل، زیستگاه حیات وحش لشگر، دریاچه مصنوعی و مجتمع سیاحتی كوثر، یخچال میرفتاح، بوستان سیفیه برج سامن، مدرسه علمیه شیخ علیخان زنگنه و امامزاده اسماعیل سرابی (امامزاده كوه) از جمله مهمترین مكانهای دیدنی و تاریخی شهرستان ملایر به شمار میآیند.
بنا بر تحقیقات آنوبانینی، مورخان در مورد وجه تسمیه ملایر نظرهای مختلفی ارائه دادهاند. از جمله اینكه در زمان مادها با روشن كردن آتش بر روی تپهها و كوههای آن، اخبار را به سایر مناطق میرساندند؛ از این رو آنجا "ملآگر" به معنی تپه آتش نامیده شد. روایت دیگری میگوید كه در زمان حمله اعراب به ایران هنگام عبور از این منطقه به آب دست نیافته بودند و به همین دلیل آنرا "ماءلایری" خواندند، یعنی آب دیده نمیشود و به همین نام معروف شده است.
منابع:
istta (dot) ir
iranyad (dot) ir
fa (dot) wikipedia (dot) org