زيست شناسی و محيط زيست غارهای ايران

[Behzad]

بسم الله الرحمن الرحيم

اصولاً غارها اكوسيستم های خيلی خاصين كه به دليل شرايط خاص، غالباً هوای پاك و مرطوب دارن. در ايران غارهای فوق العاده زيادی وجود داره كه همون طور كه خودتون بهتر از من ميدونيد خيلياشون هنوز كشف نشدن و حتی پای بشر هم به اونها باز نشده. باز به دليل شرايط ويژه محيطی، طی روند تكامل جانورانی كه با اين چنين محل هايی خو گرفتن بسيار معدودن و درصد زيست بی مهرگان و بالأخص بندپايان در اين مكان ها بسيار بيشتره، همون طوری كه در بدو حيات روی خشكی ها هم اولين گروه جانوران كه تونستن با وضعيت سخت خشكی ها سازگار بشن، گروهی از بندپايان عقرب مانند بودن. در ايران مطمئناً فردی كه به طور تخصصی درباره زيست شناسی غار فعاليت و پژوهش بكنه وجود نداره و بنابراين اطلاعات چندانی از اين نظر در كشورمون وجود نداره؛ اما با اين حال در اين تاپيك سعی ميشه كه جانورانی كه در غارهای ايران ديده و يا شناسايی شده، توضيحاتش در اختيار شما قرار بگيره. خود غارهای ايران هنوز به درستی مورد مطالعه قرار نگرفتن چه برسه به موجودات حاضر در اونها. خيلی از غارها چون محيط های ايزوله و بسته ایی هستن ممكنه بعضاً گونه هايی در اونها زندگی بكنن كه فقط در دنيا در همون يه غار مثلاً پيدا ميشه مثل سگ ماهی غارزی ايرانی. پس ممكن كه شما هم در برخورد با يك جانور احتمالاً يك گونه جديد رو كشف كنيد.

You can see links before reply

يك جيرجيرك غارزی

You can see links before reply

تراكم پايين، تنوع كم و جثه ريز به اضافه استتار بسيار بالا از ويژگی های خيلی از جانوران غارزيه؛ بنابراين انتظار نداشته باشيد كه حتماً جانوری رو ببينيد. احتمالاً بيشترين جانوری كه حين صحبت از غارها به يادمون مياد و در ذهنمون نقش می بنده، خفاش ها هستن. درايران نظرها متفاوته بر سر تعداد گونه های شناسايی شده؛ 50، 39، 42 و 37 گونه خفاش، ارقامين كه متخصصين برای تعداد گونه های خفاش موجود در ايران ذكر كردن. من 39 گونه رو قبول دارم چون مستندتره. بنابراين كلاً احتمال ديدن خفاش ها در يك غار بسيار بالاتر از هر موجود ديگست. البته بستگی به موقعيت و نوع ساختاری غار هم داره. در اين تاپيك به تفصيل درباره جانوران موجود در غارها توضيح داده خواهد شد كه امری بس دشوار و زمان بر است.


You can see links before reply

[Behzad]

بسم الله

خوب با توجه به ضيق وقت و برنامه غار كتل خور، توضيحات ريز و خيلی كمی درباره غارهای ايران و محيط های اونها داده ميشه. ببينيد اصولاً غارها محيط هايین كه به واسطه شرايطی كه دارن مثل فقدان انرژی و مواد غذايی، زيستگاه های بسيار ضعيف و شكننده ای برای جاندارن هستن و لذا از فقر تنوع و تراكم بهشون نگاه ميشه و كلاً در مقايسه با اكوسيستم های سطح زمين ذاتاً هيچ پيچيدگی درشون ديده نميشه. اما در عين حال غارها مأمنی برای بعضی عناصر زيستی يكتا و بی مانند فرآهم ميكنن. همه غارهای ايران خفاش ندارن و همه اونهايی هم كه خفاش دارن، همه نوع خفاشی ندارن و چند خانواده از خفاش های ايرانن كه در غارها پيدا ميشن.

نمونه ای از عقرب نمايان، جانورانی فاقد نيش زهری و دارای قابليت تنيدن تار، گونه ای غارزی از نوع غار دوست

You can see links before reply

مثلاً غارهايی كه درش خفاش ديده شده برای مثال، غار شاكين زنجان، همين غار كرفتو، غار پروا و يا غار عباس آباد قزوينه.
خفاش دم موشی كوچك، موجودی مفيد

You can see links before reply

در مورد خفاش های غارزی، اصولاً غارها بزرگ ترين محل های وسيع زندگی اونهاست. در بعضی غارها، تعداد خفاش ها بعضاً انقدر زياده كه بعضيا فكر ميكنن از جايی آبی و آبشاری در جريانه و صداش داره مياد؛ درحالی كه اين صدای حركت و تنفس دسته جمعی خفاش هاست. مثلاً غار عباس آباد قزوين يكی از اين غارهاست كه كف اون به دليل وفور خفاش ها از فضله خفاش ها ليز و لغزندست. باز محيط های مختلف يك غار مثل لايه های آبی درياها و اقيانوس ها كه نوشتم و كسی نخوند، يه تقسيماتی داره:

اندژين Endogean: قسمت هايی كه در تعامل با خاك و هوای بيرون و سطحه از طريق دهانه، شكاف ها و درزها، تراوش آب های زيرزمينی و تخريب و ايجاد شكاف به واسطه پيش آمدن ريشه گياهان خارج از غار.

پاراهايپوژين Parahypogean: مناطق آستانه ايه نزديك به دهانه غار كه تا آخرين جاهای نفوذ نور ادامه داره.

هايپوژين Hypogean يا محيط های ثابت و حقيقی غار: اين قسمت ها به طور منظم با باد و رودهای زيرزمينی و يا رفت و آمد حيوانات در ارتباط با محيط بيرون گره خوردگی دارن كه ميتونن به طور تقريبی بسته باشن. قسمت های عميق اين محيط ها ميتونه ميزبان بوم ها و زندگی های مستقلی باشه كه منبع عمده انرژی نور نيست اما انرژی شيميايی آزاد شده از سنگ آهك و ساير مواد معدنی آزاد شده به وسيله باكتری های شيميو اتوتروفه.

ادامه داره ها

[Behzad]

بسم الله

خوب در ادامه مطالب به اصل ماجرا ميرسيم پس خوب دقت كنيد:
هر غاری يه شناسنامه داره كه جنبه های مختلفی داره و ويژگی های حياتی و زيست شناسی غار درش گنجانده ميشه.
اصولاً همون طور كه قسمت های يك غار به سه بخش بالا تقسيم ميشن، انواع موجوداتی كه درون يك غار هستن هم به سه دسته تقسيم ميشن كه ممكنه در يك غار بكر خيلی از اينا ديده بشه و در يك غار يك گونه يا اصلاً چيزی ديده نشه.

تراگلوبيت ها يا غارزيان واقعی Troglobites: به طور خيلی ساده يعنی موجوداتی كه درون يك غار زندگی ميكنن و در همون محيط قادر به زندگی هستن و اين چنين محيطی رو لازم دارن. تخصص و تكامل يافته برای زيستن درون غار. برخی از اينها ميتونن غار را برای دوره های كوتاهی ترك بكنن اما نميتونن تمام مدت زندگيشون را خارج از محيط يك غار سپری بكنن. در همون جا ايجاد ميشن، توليدمثل ميكنن و ميميرن. چون نور نيست و نيازی به ديدن ندارن، اولاً فاقد رنگدانه هستن و ثانياً يا چشماشون خيلی كوچك شده و يا كاملاً از بين رفته، نمونش همون اُگزالوت كه مطلبشو چند ماه قبل خواهر سلماز گذاشته بود؛ و يا كورماهی ايرانی كه بدن سفيد رنگ داره و اصلاً چشم نداره. البته عوضش احساس ديگه ای در اين ها به شدت تقويت شده كه، حساسيت بسيار بالای خط جانبی كه در بيشتر ماهيان وجود داره و نسبت به ارتعاشات، از طريق گيرنده های مكانيكی كه باعث ايجاد پيام عصبی و ارسال به مغز ميشه، بسيار حساس تر از ساير ماهيان معمولين. باز يه نمونه های ديگه اين ها باكتری های شيميواتوتروف و گونه هايی از كرم های پهن، انواعی از سخت پوستان و سوسك های غاره.

كورماهی ايرانی محدود به يك غار آبی در لرستان

You can see links before reply


غاردوستان يا غارزيان انتخابی يا Trogliphiles: جانورانی كه در يك غار پيدا ميشن ولی همچنين قادر به زندگی در بيرون هستن. ميتونن در فضاهای خنك، تاريك و مرطوب خارج غار و يا در صورت وجود غذای كافی در غار زندگی كنن. پس ميتونن همه يا بخشی از زندگيشون را در غار بگذرونند؛ و باز همين طور هم قادرن تا چرخه زندگيشون را در محيط های مناسب در سطح زمين كامل ميكنند. نمونه هاش جيرجيرك ها و زنجره های غار، صدپايان، عنكبوت ها و عقرب نمايان، شب پره ها يا بيدها و موجوداتی كه از فضله خفاش ها تغذيه ميكننه. اينا ميتونن در مناطق دورتر از دهانه غار و در تاريكی مطلق زندگی بكنن، چون از نظر ساختار جسمی اين توانايی رو دارن.

يك صدپای پادراز غارزی؛ البته در خيلی از غارها ديده نميشه


You can see links before reply

غارنشينان يا Trogloxene: اينا مهمانان غارند ( به اصطلاح بهشون غارزيان اتفاقی ميگن ) و اصولاً غارزيانين كه برای تغذيه به خارج از غار بيرون ميرن. يا برای فرار از گزند برف و باران يا خلاصی از شكارچيان و گرمای سوزان به اين نقاط پناه آوردن. پس رفت و آمد مكرر به غار دارن و نياز به اين محيط يه جزيی از چرخه زندگيه و به اصطلاح مقطعيه؛ بنابراين معمولاً در منطقه تاريك و روشن غار در نزديكی دهانه اون زندگی ميكنن ( مرز تاريكی غار ). برخی حشرات مثل بعضی پشه ها، خزندگان و پستانداران كه خواب زمستانی دارن، بهترين نمونه های اين موجوداتن. خفاش ها، خرس، پلنگ، گرگ، روباه، راكون، آدم، تشی، خارپشت، گوركن، آگاماها، بعضی مارها و ... نمونه های اين نوع غارزيانند. اگر استخوان پستانداری مثل كفتار يا پلنگ يا حتی خرس پيدا بشه، در همين مناطق تاريك و روشن نزديك به دهانست.

جمجمه يك كفتار

You can see links before reply

بازم ادامه داره ها

[Nooshmak]

از مبحث خفاش ها خیلی خوشم اومد و به اطلاعاتم افزوده شد مخصوصاً اینکه بعضی از پشه ها خواب زمستانی دارن

[Behzad]

خواهش ميكنم خواهر. خفاش ها را اصلاً چيزی دربارشون نگفتم. حشرات هم در فصل زمستان يا به صورت تخمن و يا خواب زمستانی دارن يا بعضاً مهاجرت ميكنن؛ اما پشه ها قادر به زيستن در سرما نيستن چون جسمشون اجازه نميده پس يا از بين ميرن، يا به صورت تخم لارو هستن و يا جان سالم به در ميبرن و جايی را برای خواب زمستانی پيدا ميكنن. مثلاً بعضی زنبورها هم در فصل زمستون از تخم خارج ميشن ولی در اين موقع لونه را ترك نميكنن . غالب خزندگان و اكثر پستانداران اين رفتار درشون ديده ميشه. البته بيشتر دوزيستان هم خواب زمستانی به صورت پنهان شدن در گل و لای و جاهای مرطوب دارن كه در اين زمان تنفس پوستی موجب زنده ماندنشون ميشه. اينا هر كدومش داستان داره و كلی گويی توشون درست نيست. يعنی بايد گونه به گونه بحث بشه

[Parvaneh]

بعضاً گونه هايی در اونها زندگی بكنن كه فقط در دنيا در همون يه غار مثلاً پيدا ميشه مثل سگ ماهی غارزی ايرانی. پس ممكن كه شما هم در برخورد با يك جانور احتمالاً يك گونه جديد رو كشف كنيد.
در بازدید از غار قوری قلعه،امیدوار بودیم که خفاش گوش موشی (که یکی از نادرترین نوع خفاش هاست رو ببینیم) اما متاسفانه ساختار غار طوریه که نمیشه دید.
اگر اینطور باشه هرغاری در دنیا برای خودش یه نوع خفاش نادر داره!

[Behzad]

والا خواهر به كلمه بعضاً دقت كنيد، هر غاری گونه خاص خودشو نداره. ديديد كه خيلی از جانورانی كه در همين صفحه ذكر كردم، عمومی محيط غارن مثل جيرجيرك غار يا عقرب نما. نه تنها در ايران بلكه متأسفانه غارهای بيشتر نقاط دنيا از نظر غنا‍ زيستی ضعيفن و اشاره كردم كه اصولاً اكوسيستم های پيچيده ای به حساب نميان و زيستگاه های مناسبی برای زيست جانوران نيستن. ولی با اين حال غارهايی در بعضی نقاط ديده ميشه كه خيلی مستعدن. غارهايی كه در آمريكای مركزی و جنوبی و مالزی وجود دارن، خيلی از اين بايت مساعدن. مثلاً مالزی 125 گونه خفاش درش شناسايی شده كه فقط 90 گونش در غارها پيدا ميشه. غارهای اروپا هم مثل ايرانه يعنی آنچنان مستعد نيستن. غارهای لرستان اما خاصن. در مورد خفاش گوش موشی،دو نوع خفاش گوش موشی در ايران ديده شده يكی گوش موشی بزرگ كه فقط در ناحيه آذربايجان شرقی مشاهده شده و گوش موشی كوچك كه در بيشتر نقاط كشورمون هست. اين دوتا جزو خفاش های شامگاهين و هيچ يك هم در دنيا كمياب نيستن ولی گوش موشی بزرگ رو از اين نظر كه فقط ميشه در آذربايجان ديد، ميتونيم در ايران كمياب محسوبش كنيم. و اين كه اينا تو غارها زندگی ميكنن، من اطلاعی ندارم. اما ديدن خفاش ها در غارها هم شرايطی داره كه بايد بدونيم كجای غار بريم يا مثلاً نور زياد نياز داريم و ... . اصولاً قوری قلعه هم كه يك غار آبیه من محيطش رو برای زندگی خفاش ها مستعد نميدونم حالا اگر مسئولينش ميگن ما ديديم و داره شايد واقعاً داره اما اين كه بخوان بگن چه گونه ايه كار سختيه. تازه خفاش ها خيلی قدرت مهاجرت ندارن.

[aliali]

سلام
امیدوارم این بخش رو ادامه بدید خیلی عالیه وخوب تقریبا تو زبان فارسی شاید اولین جاییه که در اینباره
مطلب تو اینترنت منتشر میشه
البته انقدری که من گشتم :6:
منتظریم :5:
موفق باشید:1:

[sorosh]

باید بدونید که بزرگترین غار آبی جهان یعنی علیصدر دارای یک خصوصیت خاص دیگر بود و آن هم نبود هیچ موجود زنده ای در غار.
که به لطف مدیران و کارشناسان محترم این خصوصیت دیگر وجود ندارد طی بازدیدی که 19 آذر ماه 1389 از غار داشتم با پدیده رشد خزه و جلبک در کنار سیستم نورپردازی مواجه شدم که عملا تغییر در اکوسیستم باعث بروز مشکلات خاصی میشود که در این غار آغاز مشلات را داشته ایم البته باید بگویم که بر اساس اصول ارزیابی و تعیین برد هر منطقه حضور بیش از اندازه برد مفید غار از گردشگر باعث بروز مشکلات دیگیر نیز شده است. لطفا به عکس زیر دقت کنید.
You can see links before reply